Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 30

ર૫
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય નમુથ્થરં સૂત્રમાં જે “અભયદયાણં' પદ છે તે સાચા અર માં અહીં ઘટે છે. સાચી નિર્ભયતા આ દૃષ્ટિમાં ઘટે છે. જીવનો ભાવમલ જેમ જેમ ક્ષય થતો જાય છે તેમ તેમ તેનામાં નિર્ભયતા પ્રગટતી જાય છે. નાસ્તિકને ભય હોય છે; પણ જીવ જેમ આસ્તિક બનતો જાય છે તેમ તેનામાં ચિત્તની સ્વસ્થતારૂપી પૈર્ય પેદા થાય છે અને ક્રમસર તેના આત્મામાં નિર્ભયતા પેદા થાય છે. તેનાથી જ આધ્યાત્મિક ધર્મમાં બળ આવે છે. જીવોમાં ભવનિર્વેદ પ્રગટાવવા દ્વારા તીર્થકરોએ જીવ આવો નિર્ભયતાનું દાન કર્યું છે. તેમનામાં એવું આત્મબળ પ્રગટાવ્યું છે કે ગમે તેવા સંયોગોમાં તે પૈર્યને ટકાવી શકે, સુખ-દુઃખ બન્નેને પચાવી શકે, તેમનું ચિત્ત હંમેશાં સ્વસ્થ જ રહે. માટે ભગવાનને “અભયદયાણ” અભયના આપનારા એમ વિશેષણ મૂક્યું છે.
આ મિત્રાદષ્ટિમાં ખેડદોષ ગયો, તત્ત્વનો અદ્વેષ નામનો ગુણ પ્રગટ્યો અને યમ નામનું યોગનું અંગ આવ્યું. આ ત્રણેયને એકબીજા સાથે પરસ્પર ગાઢ સંબંધ છે. જ્યાં સુધી યોગમાર્ગમાં ખેદ છે, તેમાં ઉપાદેયબુદ્ધિ જાગી નથી, ત્યાં સુધી તત્ત્વ ઉપર દ્વેષભાવ જ રહેવાનો. જ્યાં સુધી તત્ત્વ ઉપર દ્વેષભાવ દૂર નહિ થાય ત્યાં સુધી યોગમાર્ગમાં ખેદ રહેવાનો જ. તેમાં ઉપાદેય બુદ્ધિ નહિ જ જાગે. આમ તત્ત્વનો દ્વેષ હોય છે ત્યાં ખેદદોષ હોય છે. અને જ્યાં ખેદ હોય છે ત્યાં તત્ત્વનો દ્વેષ હોય છે. એવી જ રીતે તે સમયે યમમાં રુચિ પણ જાગતી નથી. ખેદદોષ જાય એટલે તત્ત્વ ઉપરનો અદ્વેષ આવે જ અને સાથે સાથે યમમાં રુચિ જાગે જ. આઠેય દૃષ્ટિમાં દોષ, ગુણ અને યોગાંગમાં આ રીતે પરસ્પર સંકલના સમજી લેવી.
મિત્રાદષ્ટિમાં ખેદદોષનો અભાવ હોય છે, પણ ઉગાદિ દોષો તેમાં હોય છે. તેમાંથી ઉદ્ધગદોષ દૂર થાય એટલે બીજી તારા નામની દૃષ્ટિ પ્રાપ્ત થાય છે.
તારાદેષ્ટિ
તાર શબ્દ ઉપરથી તારા શબ્દ બન્યો છે. મિત્રાદષ્ટિ કરતાં આ બીજીદષ્ટિમાં બોધ કાંઈક વધુ સ્પષ્ટ હોય છે, તેથી તેનું “તારા' નામ સાર્થક છે.
બોધ - તારાદષ્ટિમાં બોધ છાણના અગ્નિના કણિયા સરખો હોય છે. છાણને સળગાવીને પછી તેનો ભડકો ઓલવી નાંખીએ એટલે અંગારા રૂપે તેનો ઝાંખો ઝાંખો પ્રકાશ રહે છે. તેમ તારાદષ્ટિવાળા જીવોને હેય-ઉપાદેયના વિવેકરૂપી બોધ આવો ઝાંખો ઝાંખો હોય છે. મિત્રાદેષ્ટિ કરતાં અહીં વિકાસ થયો છે, પણ બહુ વિશિષ્ટ વિકાસ નથી