Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 49

. ૪૪
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય સાથે અવિવેક ભળેલો છે. વિવેકની હાજરી હોવા છતાં તેની સાથે રહેલો પેલો અવિવેક કોઈ વખત એવું બને કે તેની પાસે ઘણાં અકાર્ય કરાવે;એવું પાપ બંધાવે કે જે પાપ ઉદયમાં આવે ત્યારે તેને અધ્યાત્મમાં વિઘ્ન કરનાર બને. એટલે તેને વિષમિશ્રિત અમૃત ભોજનની ઉપમા આપવામાં આવે છે. તેમાં જે વિવેક છે, તે અમૃત સદશ છે અને જે અવિવેક છે, તે વિષ સદશ છે. તે અવિવેક પહેલી બે દષ્ટિમાં નરકપ્રાયોગ્ય અને ત્રીજી ચોથી દષ્ટિમાં તિર્યંચગતિ પ્રાયોગ્ય બંધ કરાવવાની પ્રાયઃ તાકાત ધરાવે એવો હોય છે. એટલે આ ચાર દષ્ટિને સાપાય કહી છે. સાપાય એટલે દુર્ગતિમાં હેતુભૂત... આનો અર્થ એમ નહિ સમજવાનો કે આ દૃષ્ટિવાળા જીવોનો પ્રતિપાત થાય જ છે, અથવા તો તે દુર્ગતિમાં જ જાય. જો ભાન ભૂલે કે અશુભ પરિણામ કરે તો તેમને દુર્ગતિનો સંભવ છે એટલું જ માત્ર સમજવાનું. બાકી આ દૃષ્ટિવાળા જીવો કેટલાક તો સડસડાટ મોક્ષમાર્ગમાં આગળ વધી જાય છે. અપુનબંધક અવસ્થા પામ્યા પછી જીવનો સંસાર એક પુદ્ગલ પરાવર્તથી વધારે નથી હોતો. તેમાં પણ જિનશાસનને પામેલાને તો માત્ર અધપુદ્ગલ પરાવર્ત જ સંસાર હોય છે. તે પણ દેવ-ગુરુની ઘોર આશાતના કરનારને જ એટલો સંસાર હોય છે; બાકી તો પાંચ-પચીસ ભવમાં જીવનો મોક્ષ થઈ જાય છે.'
પાછળની ચાર દૃષ્ટિમાં આવો પ્રતિપાત કે અપાય હોતો નથી. પાંચમી દષ્ટિથી ઉપરની દૃષ્ટિમાં સંપૂર્ણ વિવેક હોય છે. અવિવેક અંશમાત્ર હોતો નથી. તેથી આ દૃષ્ટિવાળા જીવો ગમે તેવા અશુભ પરિણામો કરે તો પણ નરક કે તિર્યંચગતિમાં લઈ જવાની એ અશુભ પરિણામમાં તાકાત હોતી નથી, તેમજ અધ્યાત્મમાર્ગમાંથી પતન કરાવવાની પણ તેનામાં તાકાત નથી હોતી.
આદ્રકુમારનો જીવ, જેણે પૂર્વના ખેડૂતના ભવમાં પોતાની પત્ની સાથ્વીને જોઈને રાગદશા ઉદ્દીપ્ત થવાથી અશુભ પરિણામ કર્યા, તેના પરિણામે સંયમ ન છોડ્યું હોવા છતાં તેને એવું પાપ બંધાયું કે અનાયદેશમાં જન્મ મળ્યો. તેમજ સંયમ લીધા પછી છોડવું પડ્યું અને ૨૪ વર્ષ સુધી ગૃહસ્થાવાસમાં રહેવું પડ્યું. આ કર્મ તેણે બીજી દૃષ્ટિમાં રહીને બાંધ્યું છે. જ્યારે શ્રેણિકનો પુત્ર નંદિષેણ પાંચમી દષ્ટિમાં છે. તે સંયમ છોડીને વેશ્યાને ત્યાં બાર વર્ષ ભોગસુખ ભોગવે છે. તે સમયે તેમનામાં સમતિ હોવાથી પાંચમી દષ્ટિમાં છે. વેશ્યાને ઘરે રહેવા છતાં સંયમ છોડવા છતાં ત્યાં દેવગતિ(વૈમાનિક)પ્રાયોગ્ય જ બંધ કરે છે. ભવિષ્યમાં અધ્યાત્મમાર્ગમાંથી પોતાનું પતન થાય એવું એક પણ કર્મતે બાંધતા નથી. આમ પાંચમીથી ઉપરની દષ્ટિવાળા જીવો ગમે એટલા અશુભ પરિણામો કરે તો પણ તેમનું પતન કે દુર્ગતિ થતા નથી. શ્રેણિકને ક્ષાયિક સમકિત હોવા છતાં જે નરકમાં જવું પડ્યું છે, ત્યાં એમ સમજવાનું કે સમકિત પામ્યા પહેલાં મિથ્યાત્વની અવસ્થામાં