________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
૧૨૭
કરતાં આવડવું જોઇએ એટલે તે રત્નની પરીક્ષા કરતાં શીખી રહ્યો છે. એ માણસના હાથમાં રત્ન આવે એટલે તે તેમાં કેટલા ગુણ છે કેટલા દોષ છે એ બધું શીખવાની દૃષ્ટિએ જોશે. બીજો માણસ મોટો રત્નનો વેપારી છે. તેના હાથમાં રત્ન આવે એટલે તે તેને સોદાની-નફાની દૃષ્ટિએ જોશે. (નિયોજન-સોદો) આમ રત્ન જોવાની ક્રિયા દેખીતી એકસરખી હોવા છતાં બંનેના આશય અને ફળ ભિન્ન હોવાથી તે ભિન્ન જ ગણાય છે. એ જ પ્રમાણે સાતમી કરતાં આઠમી દૃષ્ટિવાળાની ભિક્ષાદિ પ્રવૃત્તિ ભિન્ન ગણાય છે.
નિરતિચાર ચારિત્રવાળાને અતિચાર લાગી જાય તો પ્રશસ્ત ખેદપૂર્વક પ્રાયશ્ચિત્ત કરે. મારાથી આવી ભૂલ થઇ ગઇ એવો તેને ખેદ હોય. સાતમી દૃષ્ટિવાળાને અતિચાર લાગી જાય તો તે સમતાપૂર્વક પ્રાયશ્ચિત્ત કરે. પોતાનાથી ભૂલ થઇ કે આરાધનામાં ખામી આવી એવો કોઇ પ્રશસ્ત ખેદ પણ તેમને હોતો નથી; જ્યારે આઠમીમાં તો અતિચાર લાગતા જ નથી.
સાતમી દૃષ્ટિમાં અનાભોગથી પણ જો ઉપયોગશૂન્ય બાહ્યક્રિયા થાય તો અતિચાર લાગે છે. આઠમીમાં એવી દ્રવ્યક્રિયા કરવા છતાં અતિચાર લાગતો નથી. દા.ત. કોઇ સાતમી દૃષ્ટિવાળો ગોચરીની બાહ્યપ્રવૃત્તિ કરતો હોય, એ જ વખતે શ્રેણિ માંડી છે અને આઠમી દૃષ્ટિ આવી જાય, તે વખતે ગોચરીની બાહ્યપ્રવૃત્તિ તો પહેલાંના પ્રમાણે ચાલુ જ હોય, પણ હવે એમાં તેમનો ઉપયોગ ન હોય, ઉપયોગ અધ્યાત્મમાં હોય. આ રીતે ઉપયોગશૂન્ય બાહ્યક્રિયા આઠમીમાં ઘટી શકે છે. ઉપયોગશૂન્ય હોવાથી તે દ્રવ્યક્રિયા કહેવાય છે, પણ અપ્રમત્ત યતિની આ દ્રવ્યક્રિયા હોવાથી તેને અતિચાર લાગતો નથી.
ઞા. ૧૮૧ :- જગતમાં એવા કુશળ વેપારી (રત્નના) હોય છે કે જેઓ એકાદ વખત એવો મોટો રત્નનો સોદો કરી લે, તેનાથી એટલી અઢળક સંપત્તિ કમાઇ લે કે પછી જીવનભર તેમને વેપાર કરવાની જરૂર રહેતી નથી. તે કૃતકૃત્ય થઇ જાય છે. તેવી રીતે અહીં આઠમી દૃષ્ટિમાં રહેલા મહામુનિઓ ધર્મસંન્યાસના વિનિયોગ વડે કૃતકૃત્ય બની જાય છે.
ગા. ૧૮૨ :- સમ્યક્ત્વની પ્રાપ્તિ વખતે જે અપૂર્વકરણ કરવામાં આવે છે, તે પ્રથમ અપૂર્વકરણ કહેવાય છે અને શ્રેણિમાં આઠમા ગુણસ્થાનકરૂપ જે અપૂર્વકરણ છે તે બીજું અપૂર્વકરણ કહેવાય છે. આ બીજા અપૂર્વકરણમાં ધર્મસંન્યાસના વિનિયોગ વડે (નિઃસપત્ના) અજોડ અને (સદોદયા) કદી નાશ ન પામનાર એવી કેવળજ્ઞાનરૂપી લક્ષ્મીને પ્રાપ્ત કરે છે.
છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકના પ્રારંભમાં દીક્ષા લેતી વખતે ધર્મસંન્યાસ કરવામાં આવે છે, તે ઔપચારિક છે, અતાત્ત્વિક છે. એ ધર્મસંન્યાસમાં શ્રાવકયોગ્ય ધર્મકૃત્યો જેવાં કે
