________________
૧૪૦
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય રાખીને જ અહીં પરોપકારની વાત કરે છે.
- ગા. ૨૦૯ :- આ ગ્રંથના અભ્યાસથી જેમને લાભ થાય તેમ હોય એ જ આ ગ્રંથના અધિકારી છે. જે ચાર પ્રકારના યોગી છે, (૧) ગોત્રયોગી (૨) કુલયોગી (૩) પ્રવરચયોગી અને (૪) નિષ્પન્નયોગી: તેમાંથી ગોત્રયોગીને યોગની સિદ્ધિ થવાની જ. નથી માટે અને નિષ્પન્નયોગીને યોગની સિદ્ધિ થઈ ગઈ છે માટે આ બે યોગીને આ ગ્રંથથી કાંઈ જ લાભ નથી થતો. માટે તે બે આ ગ્રંથના અધિકારી નથી. તે સિવાયના કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચક્રોગીને ઉપર જણાવ્યા મુજબ આ ગ્રંથથી લાભ થાય છે, માટે તે બે આ ગ્રંથના અધિકારી છે.
ગા.૨૧૦ :- (૧) ગોત્રયોગી - જેઓ ધર્મની સામગ્રીવાળા ઊંચા કુળમાં જન્મ્યા છે, પણ યોગની સાધના માટે ઉપયોગી એવા પાયાના ગુણો જેમનામાં નથી, તે ગોત્રયોગી કહેવાય છે. વિષયોનો વિરાગ, કષાયોનો ઉપશમ, ગુણાનુરાગ, પ્રજ્ઞાપનીયતા વગેરે યોગની સાધના માટે આવશ્યક એવા પાયાના ગુણો છે. અભવ્ય, દુર્ભ, નાસ્તિક, સંસારરસિક, કદાગ્રહી જીવોમાં આ ગુણો નહિ હોવાથી તેઓ ભૂમિભવ્યા અર્થાત્ કર્મભૂમિમાં, ઉત્તમ કુળમાં જન્મ્યા હોય તો પણ તેઓ યોગને માટે, આ ગ્રન્થના અંભ્યાસ માટે અનધિકારી છે.
(૨) કુલયોગી - જેઓ ધર્મસામગ્રીથી યુક્ત, ઉચ્ચ એવા આર્યકુળમાં જન્મેલા છે અને સાથે-સાથે યોગીના ધર્મથી એટલે કે ગુણોથી (ઉપર લખેલા પાયાના ગુણોથી) યુક્ત છે; તે કલયોગી છે. આવા જીવો દ્રવ્યથી અને ભાવથી એમ ઉભયથી કુલયોગી છે. એ સિવાય જેઓ નીચ કે અનાર્ય કુળમાં જન્મેલા હોય છતાં સ્વભાવથી યોગીધર્મયોગીના ગુણોથી યુક્ત હોય, તેઓ પણ કુલયોગી કહેવાય છે. તેમને યોગીકુળ નથી મળ્યું માટે તે દ્રવ્યથી કુલયોગી નથી પણ યોગીના ગુણ હોવાથી ભાવથી તે કુલયોગી છે.
ગા.૨૧૧:- કુલયોગીનું વિશેષ લક્ષણ બતાવે છે કે તેમને સર્વત્ર અદ્વેષ હોય છે. અર્થાત્ તેમને તત્ત્વનો બિલકુલ દ્વેષ નથી હોતો, બલ્ક તત્ત્વ પ્રત્યે પક્ષપાત હોય છે. એ કારણથી તેઓ કદાગ્રહમુક્ત હોય છે. એટલે કોઈની પણ વાત હોય પણ જો તે સાચી વાત હોય તો તુરત જ તે પોતે સ્વીકારી લે છે અને પોતાની ખોટી વાત છોડી દે છે. અપુનબંધકદશાથી કુલયોગીપણું ગણી શકાય; કારણકે એ જીવોમાં અકદાગ્રહીપણું હોય છે. એટલે યોગની ભૂમિકાની શરુઆત ત્યાંથી જ ગણી છે. પહેલી દષ્ટિમાં.આ તત્ત્વનો અદ્વેષ ગુણ સ્પષ્ટ રીતે પ્રગટ થાય છે.
ગુણસ્થાનકની બહારના જીવો ગોત્રયોગી હોય છે. ગુણસ્થાનકમાં આવ્યા પછી
