________________
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
૧૪૮ યશનામ એમ પુણ્ય પ્રકૃતિમાં પરાવર્તન પામીને ઉદયમાં આવે છે.
. તિર્યંચો પણ દેશવિરતિના પરિણામને સ્પર્શી શકે છે. બાર વ્રતધારી તિર્યંચોને ઉત્કૃષ્ટ ક્રિયાવંચક્યોગ હોય છે. તેમને પણ મહાપાપનો ક્ષય થવાથી બાંધેલી એવી આ અશુભ પ્રકૃતિઓ, શુભમાં પરાવર્તન પામીને ઉદયમાં આવે છે. માત્ર નીચગોત્રનો ઉદય તેમને નિકાચિત હોવાથી તે ફરતો નથી.
ગા.૨૨૧ ફલાવંચકપણું - ક્રિયાવંચકણાની જયારે પરાકાષ્ઠા થાય છે ત્યારે ફલાવંચક પ્રાપ્ત થાય છે. ફળમાં ન ઠગાવું તે ફલાવંચકપણું છે. તે “સભ્ય એટલે ગુરુભગવંત અને ઉપલક્ષણથી દેવ અને ધર્મના યોગથી જ પ્રાપ્ત થાય છે. તેમના યોગથી આત્મામાં જે ગુણો પ્રગટ થયા હોય તે સાનુબંધ બની રહે, એટલે કે હવે તે ચાલ્યા નહિ જાય, પણ ભવાન્તરમાંય સાથે જશે અને છેવટે ક્ષાયિક ભાવમાં પરિણામ પામીને સદા અવસ્થિત રહેશે. તેનું નામ ફલાવંચકપણું છે. | તીર્થકરના જીવોને ત્રીજા ભવમાં છેલ્લે પ્રાય: આ ફલાવંચકપણું પ્રાપ્ત થઈ જાય છે. શ્રેણિકને નથી થયું માટે પ્રાયઃ કહ્યું છે. તેમના ગુણો સાનુબંધ હોય છે. અહીં ગુણ શબ્દથી જ્ઞાન કે દર્શન નહિ પણ માત્ર ચારિત્રના જ ગુણો સમજવાના છે. પૂર્વનું જ્ઞાન અને સમ્યકત્વ ભવાન્તરમાં જાય છે એ યોગાવંચકપણું છે. આ જીવોને ભવાન્તરમાં જતી વખતે વિરતિ ચાલી જાય છે, પણ વિરતિજન્ય જે ગુણો છે એ તો હંમેશ માટે ટકી જ રહે છે. તીર્થકરના જીવો દેવલોક કે નરકમાં જાય ત્યાં પણ આ ગુણો ટકી રહે છે. અનુત્તરવાસી દેવો છઠ્ઠી દૃષ્ટિમાં છે. તેમને તથા બીજા છઠ્ઠી દૃષ્ટિવાળા જે જીવોને અવિરતિનો નિકાચિત ઉદય હોય છે તેમને વિરતિનો અભાવ હોય છે; પણ વિરતિજન્ય ગુણો તો તેમને સિદ્ધ જ હોય છે. તેમનું માનસ વીતરાગપ્રાય હોય છે. ફલાવંચક યોગ પામ્યા પછી જીવનો મોક્ષ શીધ્ર થાય છે. ( ગા.૨૨૨:- યોગાવંચકપણાને પામેલા કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચયોગીઓ આ ગ્રન્થના શ્રવણ માટે અધિકારી છે એમ આગળ વાત કરી. તેમાં એ યોગીઓનું લક્ષણ બતાવતાં વચ્ચે ઇચ્છાદિ ચાર યમની તથા યોગાવંચક વગેરે ત્રણ અવંચકની પ્રાસંગિક વાત કરી.
હવે ગ્રન્થકાર મહર્ષિ કહે છે કે મારા કરતાં જેઓ જડ બુદ્ધિવાળા છે, એવા કુલાદિ યોગીઓને આ ગ્રન્થના શ્રવણથી યોગમાર્ગમાં પક્ષપાત જાગે, એ અંશતઃ પરોપકાર કરવાના પ્રયોજનથી આ ગ્રન્થ લખાયો છે. પક્ષપાત એટલે તીવ્ર અભિલાષરૂપી રુચિ. આ ગ્રન્થનું શ્રવણ, વાંચન, ચિંતન કરવાથી યોગ્ય જીવોને અધ્યાત્મ અને યોગવિષયક
