________________
૧૫૪
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
આ આઠમા ગુણસ્થાનકનો ધર્મસંન્યાસ તાત્ત્વિક છે. તે પહેલાં દીક્ષા લેતી વખતે જીવે શ્રાવકયોગ્ય જે શુભારંભરૂપ ધર્મનો ત્યાગ કર્યો હતો, તે અતાત્ત્વિક ધર્મસંન્યાસ હતો. સાધર્મિકવાત્સલ્ય, દ્રવ્યપૂજા, તીર્થયાત્રા આદિ શુભારંભરૂપ ધર્મ શ્રાવકને માટે ગુણરૂપ હોવા છતાં સાધુને માટે તે અનુચિત છે. એટલે દીક્ષા લેતી વખતે તેનો ત્યાગ કરવાનો હોય છે. જીવ જેમ જેમ ઉપરના ગુણસ્થાનકમાં આગળ વધતો જાય છે, તેમતેમ નીચેના ગુણસ્થાનકોનાં કર્તવ્યો તેના માટે અકર્તવ્યરૂપ-હેય બનતાં જાય છે. એટલું ધ્યાન રાખવું કે શુદ્ધ ભાવના ગુણો એ આત્મસ્વભાવરૂપ છે. તેનો કદી ત્યાગ કરવાનો નથી હોતો. માત્ર શુભ ભાવના ગુણો પ્રશસ્ત કષાયજન્ય હોઈ તેનો ત્યાગ કરવાનો હોય છે. દરેક ગુણસ્થાનકમાં જેટલો-જેટલો પરભાવ છે, તે છોડતાં-છોડતાં આગળ જવાનું છે. એટલે નિશ્ચયનયથી તો ચૌદે ગુણસ્થાનક હેય ગણાય છે.
(૨) યોગસંન્યાસ :- સામર્થ્યયોગનો આ બીજો ભેદ શૈલેશી અવસ્થામાં પ્રાપ્ત થાય છે. શૈલેશી અવસ્થા પામ્યા પહેલાં, કેવલી ભગવંતો આયોજ઼્યકરણ કરે છે. તેમાં શૈલેશી અવસ્થાના જેટલા સમયો છે તે દરેક સમયમાં જે-જે ભવોપગ્રાહી કર્મ ખપાવવાના હોય તે કર્મ તે-તે સમયમાં ગોઠવી દે છે. તે આયોજ્યુકરણ કર્યા પછી યોગસંન્યાસનો પ્રારંભ થાય છે. તેમાં મન, વચન, કાયાના યોગનો નિરોધ કરાય છે. મન, વચન, કાયાની વ્યાબાધા હોય છે, ત્યાં સુધી શુદ્ધ ચૈતન્ય પ્રગટતું નથી. માટે શુદ્ધ ચૈતન્યને પ્રગટાવવા મન, વચન, કાયાની વ્યાબાધા છોડવાની હોય છે અને તે વ્યાબાધા છોડવા માટે મન, વચન, કાયાનો સંપર્ક છોડવાનો હોય છે:
આ રીતે આ યોગસંન્યાસ એ શુદ્ધ ચૈતન્યને પ્રગટાવવાનો ઊંચો ધર્મ છે. આ યોગસંન્યાસ એ અનાશ્રવરૂપ, અયોગરૂપ છે. તેના પછી શીઘ્ર જ મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. માટે બધા યોગમાં તે સર્વોત્તમ યોગ છે.
અહીંયાં મન, વચન, કાયાનું વીર્ય પ્રવર્તતું બંધ થઈ જાય છે; પણ હજુ તેનો સંયોગ રહેલો છે. માટે આ અવસ્થાને હજી મોક્ષ કહેવાય નહિ. મન, વચન, કાયા વગેરે જડના સંયોગથી જે ક્રિયાઓ થતી હતી, તે બધી જ અહીં બંધ થઈ જતી હોવાથી, એ અપેક્ષાએ અહીં આત્મા નિષ્ક્રિય કહેવાય છે. બાકી અનંત જ્ઞાન, દર્શન, સુખના વેદનરૂપ શુદ્ધ ચૈતન્યની ક્રિયા તો અહીં પણ ચાલુ જ છે.
આ યોગસંન્યાસમાં બધા જ ધર્મ-અધર્મનો સર્વથા ત્યાગ કરવાનો છે, માટે સંપૂર્ણ શુદ્ધ એવો આ યોગ છે. તેના પછી જે મોક્ષની અવસ્થા છે, એ તો તેના કરતાં પણ વધુ શુદ્ધ દશા છે; અર્થાત્ સંપૂર્ણ શુદ્ધ દશા છે.
સમાસ
