________________
૧૪૪
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
ગા.૨૧૭:- (૩) સ્થિરયમ:- પ્રવૃત્તિયમનું પાલન કરતાં-કરતાં જયારે અભ્યાસ એવો સુદઢ થઈ જાય કે બાધક ચિંતા ટળી જાય, અતિચાર લાગવાનો સંભવ જ ન રહે, ત્યારે આ સ્થિરયમની પ્રાપ્તિ થાય છે.
વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમના કારણે અહિંસાદિ યમ તેમને અસ્થિમજ્જારૂપે સ્થિર થઈ જાય છે. તે ગુણો આત્મસાત બની જાય છે. એટલે સ્વાભાવિકપણે જ તેનું પાલન થયા કરે છે. તેમાં અતિચાર લાગવાનો સંભવ જ રહેતો નથી.
ગા.૨૧૮:- (૪) સિદ્ધિયમ :- શુદ્ધ અન્તરાત્માવાળાને જયારે યમનું પાલન એવું સિદ્ધ થઈ જાય, તેનાથી એવો અચિંત્ય સિદ્ધિયોગ પ્રાપ્ત થાય કે પોતાના સાનિધ્યમાં આવનાર જીવોમાં પણ તે અહિંસાદિ ભાવોને ઉત્પન્ન કરે; ત્યારે તે સિદ્ધિયમ કહેવાય
છે.
આ સિદ્ધિયમમોહનીયના ક્ષયોપશમથી અથવા તો ક્ષયોપશમને અનુરૂપ મંદતાથી પ્રાપ્ત થાય છે. એટલે તે ગુણસ્થાનકવર્તી જીવોમાં જ હોય છે; પણ ગુણસ્થાનક બહાર રહેલા જીવોમાં નથી હોતો. શુદ્ધ અન્તરાત્મામાં એવું વિશેષણ લખવા દ્વારા ગ્રન્થકાર મહર્ષિએ સૂચવ્યું છે કે ગુણસ્થાનકની બહાર રહેલા જીવોને આ સિદ્ધિયમ હોઈ શક્તો નથી.
અભવ્ય વગેરે ગુણસ્થાનકથી બહિર્વર્તિ જીવોનું માનસ છઠ્ઠી દષ્ટિવાળા જેવું હોઈ શકે છે. નિરતિચાર ચારિત્ર, શુભલેશ્યા વગેરે તેમને હોઈ શકે છે, અને સ્વૈર્યયોગ સુધીનો વિકાસ તે સાધી શકે છે, પરંતુ સિદ્ધિયમની પ્રાપ્તિ કે સાતમી દષ્ટિવાળા જેવું માનસ તે કેળવી શક્તા નથી. આ જીવો નિરતિચાર ચારિત્ર પાળે છતાં પ્રણિધાન સાચું ન હોવાથી ગુણસ્થાનક્વર્તી જીવો કરતાં તેમને સ્થિતિબંધ વિશેષ થાય છે. પુણ્યપ્રકૃતિમાં રસ મંદ પડે છે, નિર્જરા અલ્પ થાય છે અને શુભાનુબંધ પડતો નથી. આ જીવોને પ્રશસ્ત કષાયો હોય છે, પણ તેમાં વિવેકજન્ય શુદ્ધિ નથી હોતી. દેવગુરુની ભક્તિ કરે છે તેમાં રાગ હોય છે; પણ વિવેકજન્ય શુદ્ધિ નથી હોતી.
આ સિદ્ધિયમ પ્રથમ ગુણસ્થાનકે પણ હોઈ શકે છે. તેમના સાન્નિધ્યમાં આવનાર પ્રાણીમાત્રના વૈરનો નાશ થાય છે. પણ પ્રથમ ગુણસ્થાનકે હોવા છતાં એમનું માનસ સાતમી દષ્ટિવાળા જીવના જેવું હોવું જોઈએ.
ગા.૨૧૯:- આ ગ્રન્થના અધિકારી તરીકે યોગાવંચક જીવને ગણાવ્યા છે. તેનું સ્વરૂપ સમજાવવા માટે હવે ત્રણ અવંચકનું વર્ણન કરે છે.
