________________
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
૧૨૨ જોઇએ. આ માન્યતા અનુસાર તેમણે કર્મયોગની ફિલોસોફી ઉપદેશી છે. જૈનદર્શનમાં ઉત્સર્ગમાર્ગે સંયમ જ ઉપાદેય છે, સંસાર હેય છે. એટલે સંસાર સંબંધી કર્તવ્યો પણ હેય બને છે. સંયમ લેનાર વ્યક્તિને પિતા, માતા, પત્ની, પુત્ર,શેઠ, નોકર, રાજા, પ્રજા વગેરે કોઈ પણ પદની ફરજ કે જવાબદારી અદા કરવાની રહેતી નથી. તે બધી જ જવાબદારી કે કર્તવ્યોથી મુક્ત બની જાય છે. પરંતુ જેમણે સંયમ નથી લીધું ને હજુ સંસારમાં રહ્યા છે તેમને માટે પોતે જે સ્થાન ઉપર હોય તે સ્થાનનાં કર્તવ્યો ફરજરૂપ બને છે. તે કર્તવ્યો ઔચિત્યપૂર્વક કરવાં જોઇએ. આમ જૈનશાસનમાં સંસારનાં કર્તવ્યો પ્રત્યે સાપેક્ષ ઉપાદેય બુદ્ધિ છે, જ્યારે વ્યાસમુનિને તેના પ્રત્યે નિરપેક્ષ ઉપાદેય બુદ્ધિ છે, એ તેમની ભૂલ છે.
સમતા ગુર્તી :- આ દષ્ટિમાં પરાકાષ્ઠાની સમતા છે. શત્રુ-મિત્ર, તૃણ-મણિ, કંચન-માટી બધામાં તેમની સમદષ્ટિ હોય છે. •
વૈરાદિનો નાશ - આ દૃષ્ટિવાળા જીવોના સાન્નિધ્યમાં બીજા જીવોના વૈર આદિનો નાશ થાય છે. દા.ત. સિંહગુફાવાસી મુનિ, બલભદ્રમુનિ વગેરે આ દૃષ્ટિમાં હતા. તેમના યોગના પ્રભાવથી તેમના સાન્નિધ્યમાં આવનાર જીર્વાનાં અશુભકર્મો નાશ પામી જતાં અને તેઓ હિંસા, અસત્ય, વૈર વગેરે છોડી દેતા. અહીં એટલું સમજવાનું કે જેમનું સોપક્રમ અશુભકર્મ હોય તેમનું જવૈર આદિનાશ પામે; પણ જેમનું અશુભકર્મનિરુપક્રમ હોય તેમનું નાશ ન પામે. દા.ત. ભગવાન તીર્થંકર પરમાત્માના સાન્નિધ્યમાં પણ ગોશાળો, કમઠ વગેરેના વૈરનો નાશ થયો ન હતો.
ગુણસ્થાનકની બહાર રહેલા જીવો ભાવથી વિકાસ સાધી શકતા નથી, માત્ર દ્રવ્યથી વિકાસ સાધી શકે. તેઓ દ્રવ્યથી છઠ્ઠી દષ્ટિવાળાના જેવું માનસ કેળવી શકે છે; પણ એથી આગળ વધી શકતા નથી. સાતમી દષ્ટિ જેવું માનસ તેઓ દ્રવ્યથી પણ પામી શકતા નથી.
પ્રથમ ગુણસ્થાનકમાં જે અહિંસા વગેરે યમ (મહાવ્રત)ના સિદ્ધયોગી હોય તેમના સાન્નિધ્યમાં અન્ય જીવોના વૈર આદિનો નાશ થાય છે, પણ તેમનો એ ગુણ ક્ષયોપશમભાવનો નથી. ક્ષયોપશમને અનુરૂપ કર્મની મંદતાના કારણે તેમનામાં એ ગુણ આવ્યો છે. જ્યારે સાતમી દૃષ્ટિમાં આ ગુણ ક્ષયોપશમભાવનો છે.
સાતમી દષ્ટિવાળા જીવો નિષ્પન્નયોગી કહેવાય છે. તેમને યોગ સિદ્ધ થઈ ગયો છે. ઋતમ્બરા ધી એટલે તેમનું જ્ઞાન સત્યથી પુષ્ટ હોય છે. .
