________________
૧૨૩
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય આ દૃષ્ટિમાં રોગ નામનો દોષ ગયો છે. તેથી સમતાના પરમ આસ્વાદને તેઓ અનુભવી રહ્યા છે. તેના આસ્વાદમાં એવા તો લીન બન્યા છે કે તેના આસંગને છોડી શકતા નથી. એ આસંગને છોડે ત્યારે મુનિઓ આઠમી દષ્ટિને પામે છે.
પરાષ્ટિ
યોગની આઠ દૃષ્ટિઓમાંની આ છેલ્લી દષ્ટિમાં શ્રેષ્ઠ રત્નત્રયીનો બોધ છે. અધ્યાત્મના વિકાસનું આ છેલ્લું પગથિયું છે. “પરા એટલે શ્રેષ્ઠ અને “દષ્ટિ' એટલે રત્નત્રયીનો બોધ. આ દૃષ્ટિમાં જીવ સર્વોત્તમ જ્ઞાન પ્રકાશ - કેવલજ્ઞાન, કેવલદર્શન અને સર્વોત્તમ ચારિત્રરૂપ અયોગી અવસ્થાને પ્રાપ્ત કરે છે. માટે તેને પરાદષ્ટિ એવું જે નામ આપવામાં આવ્યું છે તે સાર્થક છે.
બોધ :- આ દૃષ્ટિનો બોધ ચંદ્રના પ્રકાશ જેવો છે. નજીક જઈને જોઈએ તો સૂર્યવિમાનનાં રત્નોના પ્રકાશ કરતાં ચંદ્રવિમાનનાં રત્નોનો પ્રકાશ એકદમ ઝગારા મારતો હોય છે. તેમજ તે શીતળ અને સૌમ્ય હોય છે. બધા જ્યોતિષી દેવોમાં ચંદ્રદેવ એ સૌથી વધુ મહર્તિક દેવ છે. તેનું વિમાન સર્વશ્રેષ્ઠ રત્નોનું બનેલું છે. માટે પરાષ્ટિના બોધને તેની ઉપમા આપવામાં આવી છે. સાતમી દૃષ્ટિમાં બોધ, ધ્યાનના હેતુભૂત હતો. ધર્મધ્યાનની વચ્ચે ધર્મધ્યાનની ભાવનાઓ આવતી હતી. જ્યારે આ આઠમી દષ્ટિમાં બોધ હંમેશાં ધ્યાનરૂપ જ છે. અહીં સતત ધ્યાન ચાલુ છે અને સંપૂર્ણ નિર્વિકલ્પદશા છે. અહીં પરાકાષ્ઠાની સમાધિ હોય છે. સમતાના સ્વાદનો આસંગ અહીં છૂટી જાય છે અને મુનિ અહીં નિર્વિકલ્પદશાના ઉત્તમ સુખની અનુભૂતિ કરે છે.
સાતમે ગુણસ્થાનકે ચારિત્રમોહનીયનું ચરમયથાપ્રવૃત્તકરણ કરે અને ક્ષપકશ્રેણિ માંડેત્યારે નિર્વિકલ્પદશારૂપ આ આઠમી દૃષ્ટિનો પ્રારંભ થાય છે. તે ચૌદમા ગુણસ્થાનકની શૈલેશી અવસ્થા સુધી રહે છે. ઉપશમશ્રેણિમાં નિર્વિકલ્પદશા છે, પણ તે અપુનર્ભવે નથી, અર્થાત્ જીવનું ત્યાંથી પતન થવાનું છે માટે ક્ષપકશ્રેણિ લખી છે. શ્રેણિનો કાળ અંતર્મુહૂર્તનો છે. તેમાં જીવ ધ્યાનસ્થ હોય છે. માટે અહીં સર્વદા ધ્યાન જ હોય છે એમ
અહીં પ્રતિક્રમણાદિ કોઈ અનુષ્ઠાન નથી. આરૂઢારોહણ અર્થાત્ ચડેલાને ફરી ચડવાનું નથી હોતું. તેમ અહીં અનુષ્ઠાનથી જે સિદ્ધ કરવાનું હતું એ સાધ્યસિદ્ધ થઈ ગયું છે. માટે કોઇપણ ધર્માનુષ્ઠાન કરાવાનાં હોતાં નથી. સાતમી દૃષ્ટિમાં દોષ લાગે ત્યાં તે
