________________
૧૨૪
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય દોષના સર્વથા નિરાકરણ માટે ઉત્કટ પ્રકારના અભિગ્રહો ગ્રહણ કરવારૂપ પ્રાયશ્ચિત્ત નામનું પ્રતિક્રમણ હતું. અહીં તો બોધ એવો ઉત્કટ છે કે દોષ લાગતો જ નથી. માટે પ્રાયશ્ચિત્ત ગ્રહણ કરવારૂપ પ્રતિક્રમણાદિ અનુષ્ઠાન પણ અહીં નથી.
આ શ્રેણિમાં રહેલા જીવોને કદાચિત બાહ્યથી દ્રવ્યક્રિયારૂપ અનુષ્ઠાન હોઈ શકે; કારણકે કોઈ જીવને ખાતા-ખાતાં, કોઈ જીવને નાચતાં-નાચતાં, કોઈ જીવને હસ્તમેળાપ કરતાં એમ અનેક પ્રકારની બાહ્યક્રિયા ચાલુ હોય અને શ્રેણિ મંડાઈ હોય એવા અનેક દૃષ્ટાંત શાસ્ત્રમાં મળે છે. શ્રેણિના કાળમાં એ બાહ્યક્રિયા ચાલુ જ રહે છે. દ્રવ્યથી જીવ એ ક્રિયા કરતો રહે છે અને ભાવથી તે ધ્યાનમાં ચઢી જાય છે. એમ દ્રવ્યથી બાહ્ય અનુષ્ઠાન આ દૃષ્ટિમાં હોઈ શકે છે.
આ દષ્ટિના બોધના વર્ણનમાં યથાભવ્યત્વ પરોપકારિત્વ' વિશેષણ લખ્યું છે, તે કેવલજ્ઞાનીની અપેક્ષાએ છે. શ્રેણિનો તો કાળ જ બે-ત્રણ મિનિટનો છે. તેમાં એ સંભવતું નથી. આ જગતમાં સર્વોત્તમ પરોપકાર સર્વજ્ઞો જ કરી શકે છે. યથાભવ્યત્વમ્ એટલે પોતાનું અને સામાજીવનું જેવું ભવ્યત્વ. એ પ્રમાણે પરોપકાર કરે. સામાજીવની યોગ્યતા હોય અને પોતાને એ રીતે કર્મ ખપાવવાનાં હોય તો સદુપદેશાદિથી પરોપકાર કરે, નહિતર ન કરે. આ પરોપકાર પણ ચેષ્ટારૂપ છે, ઇચ્છારૂપ નથી. પરોપકારની તેમને ઇચ્છા નથી.
આ જીવો અમૂઢલક્ષ્યવાળા હોવાથી અવળ્યક્રિયા કરનારા જ હોય છે. તેઓ કદી નિષ્ફળક્રિયા કરતા જ નથી. ઉત્કટ ફલાવંચકદશા અહીં હોય છે. જે પ્રવૃત્તિ તેઓ કરે છે તેનું ઉત્કટ પરાકાષ્ઠાનું ફળ તેઓ મેળવે છે.
ગા. ૧૭૮ :- લક્ષણ:- આઠમી દૃષ્ટિમાં આસંગદોષનું વર્જન છે. સાત્મીકૃત પ્રવૃત્તિ નામના ગુણની પ્રાપ્તિ છે અને સમાધિ નામનું આઠમું યોગાંગ છે.
આસંગ:- આસંગ એટલે અહીંયાં સમતાની રતિ સમજવાની છે. સાતમી દષ્ટિવાળાને આ આસંગદોષ મોક્ષમાં બાધક બને છે. એ જીવોએ બધી જ રતિ-અરતિ છોડી દીધી છે. બધામાં જ સમભાવ કેળવ્યો છે. પણ સમતામાં તેમને અપૂર્વ આસ્વાદરસ આવે છે. સમતાની કે વીતરાગતાની ઉત્સુકતા તેમને હોતી નથી. પણ સમતાનું જે આધ્યાત્મિક સુખ, તેનો જે પરમાનંદ છે તેના આસ્વાદમાં તેમને રતિ પેદા થાય છે. અર્થાત્ અસંગનો સંગ બેઠેલો છે. સમતાનો રાગ નથી પણ રતિ છે. જ્યાં સુધી આ રતિ બેઠેલી છે ત્યાં સુધી જીવ સાતમીથી આગળ વધી શકતો નથી. આ રતિરૂપ દોષ તેનું પતન કરાવનાર નથી; પણ આગળ વિકાસમાં બાધક બને છે; તેને ત્યાં જ રોકી રાખે છે.
