________________
૧૨૧
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય અપ્રમત્તદશા હોવાછતાં અહીં અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનક અર્થાત્ સાતમું ગુણસ્થાનક નથી. અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનકમાં સતત નિર્વિકલ્પદશા હોય છે; જ્યારે આ દૃષ્ટિમાં પ્રાયઃ નિર્વિકલ્પદશા છે. એટલે વચ્ચે વચ્ચે વિકલ્પનો સંભવ છે. છઠું ગુણસ્થાનક અંતર્મુહૂર્ત કાળ જ ટકે એવો નિયમ નથી. તે વધુ સમય ટકતું હોય એમ લાગે છે. કારણકે બકુશકુશીલ ચારિત્રવાળાને નિર્વિકલ્પદશા આવવી સંગત નથી. એટલે તેઓ ઘણા કાળ સુધી છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકમાં જ રહેતા હોવા જોઈએ. છઠું અને સાતમું ગુણસ્થાનક અંતર્મુહૂર્ત અંતર્મુહૂર્ત કાળે પરાવર્તન પામ્યા કરે છે, એમ જે કહેવામાં આવ્યું છે તે આ સાતમી દષ્ટિની અપેક્ષાએ હોવું જોઇએ એમ લાગે છે.
છઠ્ઠી અને સાતમી દષ્ટિ ગીતાર્થને જ પ્રાપ્ત થાય છે. અગિયાર અંગનું જ્ઞાન હોય તે ગીતાર્થ કહેવાય છે. પ્રભુ મહાવીરસ્વામી પૂર્વના ત્રીજા ભવમાં અગિયાર અંગના પાઠી હતા અને ઋષભદેવ ભગવાન ચૌદપૂર્વી હતા. તેથી આ જન્મમાં તેમને પ્રાયઃ પૂર્વનું જ્ઞાન હતું. પૂર્વનું જ્ઞાન હોય પણ થોડું ઓછું હોય.
- હવે પાંચમી દષ્ટિના અંતે પાતંજંલિઋષિના જે ત્રણ શ્લોકો આપ્યા છે તેમાંનો ત્રીજો શ્લોક આ સાતમી દષ્ટિને લગતો છે, તેનું વર્ણન કરીએ છીએ.
“નિષ્પન્ન યોગીને દોષ વ્યુપાય, પરમ તૃપ્તિ, સંપૂર્ણ ઔચિત્ય, ગુર્તી સમતા, વૈર આદિનો નાશ અને ઋતમ્બરા બુદ્ધિ હોય છે.”
| દોષ વ્યપાય :- આ દૃષ્ટિમાં સંપૂર્ણપણે પાપારંભનો ત્યાગ છે. અપવાદે પણ અહીં હિંસાદિ દોષ સેવવામાં આવતો નથી.
પરમાતૃતિ - અહીં ઇચ્છા, તૃષ્ણા, અભિલાષાનો સદંતર અભાવ છે; માટે શ્રેષ્ઠ તૃમિ છે. મૈત્રી આદિ પ્રશસ્ત કષાયોનો પણ અહીં અભાવ છે. એટલે ચિત્ત પરમશાંતિને, તૃતિને અનુભવે છે.
ઔચિત્ય:- આ મુનિઓને કોઈ પણ જવાબદારી અદા કરવાની નથી હોતી. છતાં જે કાંઈ પ્રવૃત્તિ તેઓ કરે છે તે દરેક પ્રવૃત્તિ ઔચિત્યપૂર્વકની જ હોય છે. અંશ માત્ર પણ તેમાં અનુચિત વર્તન હોતું નથી. તેમને ઔચિત્યનો પણ રાગ કે રસ નથી પણ સહજ રીતે જ ઔચિત્યનું સેવન થઈ જાય છે.
વ્યાસમુનિએ ભગવદ્ગીતામાં કર્તવ્ય-અકર્તવ્ય બાબતમાં થાપ ખાધી છે. તેમની માન્યતા એવી છે કે સંસારનાં બધાં જ કર્તવ્ય ઉપાદેય છે; માટે તે ઔચિત્યપૂર્વક કરવાં
