________________
૧૧૯
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય સમતાનું સુખ હોય છે. કેવળજ્ઞાનીને વીતરાગતાનું સુખ હોય છે અને સિદ્ધ ભગવંતોને અવ્યાબાધપણાનું સુખ હોય છે. આમ સુખમાં ભેદ છે.)
સિદ્ધિપદરૂપ મહામાર્ગનું પ્રમાણ અહીંથી જ શરુ થાય છે. અત્યાર સુધી ભલે વીતરાગતારૂપ માર્ગમાં જવું હતું, પણ પ્રયાણ સાચું નહોતું. કારણકે વીતરાગતા પામવી હતી અને કરતો હતો પ્રશસ્ત કષાય. માટે માર્ગ ઊંધો હતો. આથી જ તે વિભાવનું સમ્યક્ત હતું. નિશ્ચયનયનું શુદ્ધભાવનું સમ્યક્ત હવે જ આવ્યું. તેથી મોક્ષમાર્ગનું પ્રયાણ પણ અહીંથી જ શરુ થયું મનાય.
છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકના ઊંચા અધ્યવસાયોમાં (ઉત્કૃષ્ટ સ્થાનોમાં) અને સાતમા ગુણસ્થાનકમાં પણ ચરમ સપ્તમ ગુણસ્થાનક સિવાય, એટલે સક્ષમ ગુણસ્થાનકના ચરમ અધ્યવસાયોને છોડીને આ સાતમી દૃષ્ટિ હોય છે. અહીં ચિત્ત એકદમ શાંત હોય છે. કારણકે કષાયની કલુષિતતા નથી. આ દૃષ્ટિ આવે એટલે અનેકાંતવાદ ન ભણ્યો હોય તો પણ તેની પ્રવૃત્તિ આવી જાયસ્યાદ્વાદનું ફળ અહીં પ્રાપ્ત થઈ જાય છે.
ગા. ૧૭૬:- અન્યદર્શનીઓ આ અસંગઅનુષ્ઠાનને જે ભિન્ન-ભિન્ન નામ આપે છે તે કહે છે.
સાંખ્યો તેને પ્રશાન્તવાહિતા કહે છે. પ્રશાન્તવાહી એકધારું વહેતું પાણી જેમ એક સરખી સપાટીવાળું રહે છે તેમ આ દૃષ્ટિમાં મન કેવળ સમતામય છે. મનની ધારા પ્રશાંત, એક સરખી જ હોય છે. જેમ એકધારા તેલથી દીવો પ્રકાશતો હોય તેમ આત્મામાંથી એકંસરખો જ્ઞાનનો પ્રકાશ નીકળે છે. રાગ-દ્વેષ હોય તો જ જ્ઞાન બદલાય, પણ અહીં વ્યક્ત રાગ-દ્વેષછે નહિ તેથી જ્ઞાનનો પ્રકાશ એકધારો રહે છે. જ્ઞાનનો વિષય બદલવાથી જ્ઞાન બદલાયું લાગે છે. પણ તેમાં વિષયનું પરાવર્તન છે, જ્ઞાનનું પરાવર્તન નથી. જ્ઞાનનો પ્રવાહ તો અખંડ એકધારો જ રહે છે.
- બૌદ્ધો આ અવસ્થાને વિસભાગ પરિક્ષય કહે છે. બૌદ્ધો દરેક વસ્તુને ક્ષણિક માને છે. પદાર્થ ક્ષણિક છે, પણ તેની સંતાન ચાલે છે એમ માને છે. આ સંતાનને તે બે પ્રકારની માને છે. (૧) સભાગ અને (૨) વિભાગ. સભાગ એટલે સદશ સંતાન, તે સૂક્ષ્મ પરિવર્તનરૂપ છે અને વિસભાગ એટલે અસદશ સંતાન, તે સ્થૂલ પરિવર્તનરૂપ છે. દા.ત. મનુષ્યભવ શરુ થયા પછી મરે ત્યાં સુધી તેને મનુષ્યરૂપે સંતાન ચાલે છે, એ સભાગ સંતાન છે. તે મરીને ધારો કે હરણ થાય તો હરણરૂપે જે સ્થૂલ પરિવર્તન થયું એ વિસભાગ સંતાન છે. અર્થાત પદાર્થ ક્ષણે ક્ષણે નાશ પામે છે, પણ નવો પદાર્થ જે ઉત્પન્ન થાય છે તે તેના સંદશરૂપવાળો ઉત્પન્ન થાય ત્યાં સુધી સભાગ સંતાન અને અસદશ(જુદા) રૂપવાળો ઉત્પન્ન થાય ત્યારે વિસભાગ સંતાન કહેવાય છે.
