Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 51

યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય જીવનભરની તેની મહેનત પાણી વલોવવા જેવી જ છે. ભોગસુખમાં કદી પણ સુખ આપવાની તાકાત જ નથી. તેની મહેનત તેને માથે જ પડે છે. હંમેશ માટે તે સુખનો ભિખારી જ રહે છે.
મિથ્યાત્વ જીવને એવો અંધ બનાવે છે કે પોતાનું હિત કે અહિત શું છે તે તેઓ સમજી કે દેખી શકતા નથી. તેમની નજર માત્ર વર્તમાનકાળ ઉપર જ હોય છે. જન્મ, જરા, મૃત્યુ, રોગ-શોક આદિદુઃખોથી ખદબદતા સંસારને જોવા છતાં, અતિશયમોહના કારણે તેમને તેમાં જરા પણ ઉદ્વેગ થતો નથી. કર્તવ્યને તે અકર્તવ્ય માને છે, અકર્તવ્યને કર્તવ્ય માને છે. સૌથી મોટો વિપર્યાલ એ છે કે વાસ્તવિક જે દુઃખરૂપ છે તેમાં પણ સુખની કલ્પના કરીને તેની પાછળ કછૂકછૂયકની જેમ તે લલચાયાં જ કરે છે અને જીવનને ફના કરે છે.
કછૂકછૂયક એટલે ખરજવાનો રોગી. તેની કથા આ પ્રમાણે છે. રણભૂમિમાં વસતા એક નાના છોકરાને ખરજવાનું ભયંકર દર્દ થયેલું. ખણી-ખણીને તેના દસે આંગળીના નખ ઘસાઇ ગયેલા. ખણવા માટે રણભૂમિમાં સળી જેવું કાંઈ જ ન મળે. એવામાં એક દિવસ ત્યાં આગળથી કોઇ એક વૈદ્ય નીકળ્યો. તેની પાસે ઘાસનું પોટલું હતું. તેમાંથી એક ઘાસની સળી નીચે પડી, તે ભાગ્યયોગે પેલા છોકરાના હાથમાં આવી. તેનાથી ખણવામાં તેને ઘણી મજા પડવા લાગી. તેણે વૈદ્યને પૂછ્યું કે આવી સળીઓ ક્યાં મળે છે? વૈષે પૂછ્યું કે તારે સળીનું શું કામ છે? છોકરાએ જવાબ આપ્યો કે ખણવા માટે જોઇએ છે. ત્યારે વૈધે કહ્યું કે તું સાત દિવસ ત્રિફળાનો પ્રયોગ કર એનાથી તારું ખરજવું જ મૂળમાંથી મટી જશે. પછી તને ખણજ નહિ આવે એટલે સળીની જરૂર જ નહિ પડે. ત્યારે છોકરાએ જવાબ આપ્યો કે મારે ખરજવું નથી મટાડવું કારણકે ખણવામાં જે આનંદ આવે છે, તે પછી મળે નહિ!
પાંચેય ઇન્દ્રિયનાં વિષય-સુખો ખરજવા જેવા છે. ઇન્દ્રિયોને તો રોજ નવા-નવા વિષયોની ભૂખ જાગ્યે જ જાય છે. એટલે તેની ખરજ કદી દૂર થતી જ નથી. જયારે વિષયોની પ્રાપ્તિ થાય ત્યારે તાત્કાલિક અલ્પકાળ પૂરતો સુખનો આભાસ પેલા ખણવાના સુખ જેવો થાય. પણ ત્યાં જેમ ખણ્યા પછી પહેલા કરતાં અનેકગણી બળતરા વધી જાય છે; એવું જ અહીં થાય છે.
ઉપરની કથાનો ઉપનય આ પ્રમાણે છે. અનાદિ કાળથી જીવને જગતનાં સુખોનું આકર્ષણ બેઠેલું છે, તેથી ભોગ-સુખની પાછળ ગાંડો થઈને ભટકે છે. ભોગની લાલસાના અતિરેકથી તેના પુણ્યાઇ ઘટતી જાય છે. અલ્પ પુણ્યવાળા એવા તેમનો દરિદ્રકુળમાં જન્મ થાય છે, જ્યાં તેમને કાંઈ જ ભોગસામગ્રી મળતી નથી. હવે કોઈ પુણ્યાનુબંધી