Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 95

યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય ગુણસ્થાનકે ક્ષયોપશમ થયો નથી. માત્ર કર્મની મંદતા છે. પણ તેમની મંદતા ક્ષયોપશમભાવને અનુરૂપ મંદતા છે. એટલે ગુણસ્થાનકની બહારના જીવોની મંદતા કરતાં એ ભિન્ન છે. ઉપચારથી ત્યાં યોગમાર્ગની પ્રાપ્તિ કહી શકાય.
મિથ્યાત્વના બે ઠાણીયા ઉત્કૃષ્ટ રસવાળાં અધ્યવસાય સ્થાનોમાંના નીચલાં અધ્યવસાય સ્થાનો ઉદયમાં હોય ત્યારે અપુનબંધકાદિ અવસ્થાવાળું પ્રથમ ગુણસ્થાનક પ્રાપ્ત થાય છે. (મિથ્યાત્વના જ બેઠાણીયાના જઘન્ય અને મધ્યમ રસવાળાં અધ્યવસાય સ્થાનો જ્યારે ઉદયમાં હોય ત્યારે સમકિત પ્રાપ્ત થાય છે. તેના ગુણોની શાસ્ત્રમાં કિંમત આંકવામાં આવી છે.)
સમક્તિી જીવો બધા જ અનાસક્ત ભોગી હોય છે. કડવા લીમડાને જેમ માણસ મન વિના ખાય છે તેમ સમકિતી જીવ ભોગમાં મન વગરની પ્રવૃત્તિ કરે છે. મિથ્યાત્વ, જીવને અનાભોગથી, ધર્મની બુદ્ધિથી, રાચી-માચીને પાપ કરાવે છે; તે પાપને પાપ તરીકે ઓળખવા નથી દેતું. સમકિતી જીવને પાપની પાપ તરીકે ઓળખ થઈ ગઈ છે, એટલે કદી અનાભોગથી કે ધર્મની બુદ્ધિથી કે રાચી-માચીને પાપ કરતો નથી. કરવું પડે છે માટે તે પાપ કરે છે. આથી તે વિષયનો ભોગવટો કરતો હોય છતાં તેનામાં તાત્ત્વિક અલોલતા ગુણ રહેલો છે. * *
આરોગ્ય:- અલોલતા એ આંતરિક ગુણ છે, જ્યારે આરોગ્ય એ બાહ્યગુણ છે. યોગના પ્રભાવથી મળેલા આરોગ્યની અહીં વાત છે. બાકી પુણ્યપ્રકૃતિના ઉદયથી મિથ્યાદષ્ટિ જીવને પણ આરોગ્ય હોય છે. .
સમકિતી જીવને યોગના પ્રભાવથી આરોગ્ય સુલભ હોય છે. વિષયોમાં અનાસક્તિ હોવાને કારણે તેમનું મન સ્વસ્થ હોય છે. મનની અસર ઘણું કરીને શરીર ઉપર પડે છે. વળી તેમની જીવનપદ્ધતિ અણઘડ નહિ પણ સંયમપૂર્વકની હોય છે. તેમનામાં કુપથ્થસેવન હોતું નથી. તેમનું ચિત્ત ધર્મમાં પ્રેમવાળું હોય છે અને ધર્મનું તાત્કાલિક ફળ માનસિક સુખ-શાંતિ જ છે. આ કારણથી સમકિતી જીવોનું મન અને શરીર બંને સ્વસ્થ હોય છે.
સમકિતીને જો આરોગ્ય સુલભ છે તો ઘણા સમકિતીને રોગી અવસ્થા જોવામાં આવે છે તેનું શું કારણ? આના જવાબમાં વર્તમાનકાલીન જીવો માટે એમ કહી શકાય કે વર્તમાન જીવનપદ્ધતિ જ તેમના આરોગ્યને બગાડે છે. હાલમાં ખોરાક-પાણી, રહેણીકરણી, હવા વગેરે એવાં દૂષિત છે કે ગમે એવા સંયમી જીવોનું પણ આરોગ્ય નષ્ટ થઈ જાય. પૂર્વમુનિઓ માટે એમ કહી શકાય કે કોઈને નિકાચિત-અશાતાનો ઉદય હોય તો