________________
૧૧૧
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય લાભની સાથે-સાથે લબ્ધિઓ પણ હોય છે. શ્રી ગૌતમમહારાજા છઠ્ઠી દૃષ્ટિમાં છે. તેમને યોગના પ્રભાવથી ખીરનો અભીષ્ટ લાભ થયો છે. પણ પછી ખીર જે ખૂટી નહિ તે અક્ષીણ મહાનસ લબ્ધિના કારણે છે. લબ્ધિના પ્રભાવે તેઓ આત્માની વીર્ય શક્તિ ફોરવીને, જગતમાં રહેલ પુદ્ગલ પરમાણુને જે રૂપે બનાવવા હોય તે રૂપે બનાવી શકે છે. ગૌતમ મહારાજે તેને ખીર રૂપે બનાવ્યા છે. આ લબ્ધિ જુદી છે અને અભીષ્ટ લાભ જુદો છે. સાતમી દષ્ટિમાં તો અસંગ અનુષ્ઠાનના બળે ક્ષયોપશમ થઈને એવી લબ્ધિઓ પ્રગટે છે કે તેનાથી તેઓ ધાર્યું બધું જ કરી શકે છે. પણ વિના કારણે તેઓ કશું જ કરતા જ નથી; લબ્ધિને ફોરવતા નથી.
છઠ્ઠી દષ્ટિવાળા જીવોનો સાતમો ગુણ જનપ્રિયવં, આપણે શરુઆતમાં વર્ણવી ગયા છીએ. આ છઠ્ઠી દૃષ્ટિવાળા જીવોનું સંપૂર્ણ પ્રશસ્ત કષાયમય જે માનસ છે, તેવું માનસ ગુણસ્થાનકની બહાર રહેલા અભવ્ય, દુર્ભવ્ય કે ભારે કર્મી જીવોનું ય હોઈ શકે. સંપૂર્ણ નિરતિચાર ચારિત્ર તે પાળતા હોય અને એક પણ અપ્રશસ્ત ષાય ન હોય, તેમનું દેખીતું જીવન અને માનસ બધું જ છઠ્ઠી દષ્ટિવાળા જીવો જેવું જ હોય, છતાં તેઓ દૃષ્ટિની બહાર છે; પહેલી દષ્ટિ પણ પામ્યા નથી. કારણકે તેમનામાં તાત્ત્વિક વૈરાગ્ય, વિવેક વગેરે આધ્યાત્મિક ગુણો નથી. સંસારના વિષયો તેમને સ્વરૂપથી દુઃખરૂપ લાગ્યા નથી. આ તેમની પાયામાં જ ખામી છે. તાત્ત્વિક વૈરાગ્ય આવ્યા પછી જ આધ્યાત્મિક વિકાસની શરુઆત થાય છે. હેતુ કે ફળથી નહિ પણ જ્યારે સ્વરૂપથી વિષયો દુઃખરૂપ લાગે ત્યારે જ તાત્વિક વૈરાગ્ય આવ્યો ગણાય છે. આ પાયાના ગુણ વગરનો તેમનો બધો જ વિકાસ અતાવિક છે. તેમને મોક્ષમાર્ગમાં ઉપકારક નથી કે સંસારભ્રમણને અલ્પ કરનાર નથી.
છઠ્ઠી દૃષ્ટિવાળા જીવોના બહુ અલ્પગુણોનું આ શ્લોકમાં વર્ણન કર્યું છે. બાકી તેમનામાં હજારો ગુણો હોય છે, જેનું વર્ણન પણ ન કરી શકાય. આ ગુણોના કારણે તેઓ લોકપ્રિય હોય છે. શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન આઠમા-દશમા ભવમાં પ્રાયઃ છઠ્ઠી દૃષ્ટિમાં છે. તેમને એ ભવોમાં ગૃહસ્થપણામાં અવધિજ્ઞાન હતું. પ્રશસ્ત કષાય સિવાય અવધિજ્ઞાન ટકાવવું મુશ્કેલ છે. મુનિને ઈન્દ્રની કામપરવશતા જોઇને સ્ટેજ હસવું આવ્યું, તેમાં તેમનું અવધિજ્ઞાન ચાલ્યું ગયું. એ બતાવે છે કે તેને ટકાવવા અપ્રશસ્ત કષાય કાઢવા પડે છે અને પ્રશસ્ત કષાય લાવવા પડે છે. આ સ્થિતિબંધ સંક્લેશને આશ્રયીને હોય છે. અભવ્યપ્રાયોગ્ય જે જઘન્યતમ સ્થિતિસ્થાન અંતઃકોડાકોડીનું છે, તેના કરતાં પહેલી દૃષ્ટિમાં રહેલા દેખાવથી તીવ્ર સંક્લેશમાં વર્તતા જીવનું સ્થિતિસ્થાન નીચેનું હોય છે. અર્થાત્ તીવ્ર સંક્લેશમાં પણ એ
