________________
૧૧૬
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય પગમાંથી કાંટો કાઢતા નથી. નિર્દોષ ગોચરી મળે તો વાપરે છે. નિર્દોષ ભૂમિ મળે તો જ.અંડિલ જાય છે. આહાર-નિહાર વગર ચલાવી શકે એવા દઢ સંઘયણવાળા, મજબૂત શરીરવાળા હોય છે. આહાર, નિહાર, વિહાર બધું માત્ર એક ત્રીજા જ પ્રહરમાં કરે છે. નિદ્રા લેતા નથી. પલાંઠી વાળીને બેસતા નથી. કોઈ વખત ઊભા કે બેઠા-બેઠા કદાચ થોડી નિદ્રા આવી જાય પણ એ સિવાય નિદ્રા લેતા નથી. નિશ્ચયની જ તેમની દૃષ્ટિ હોય છે. વ્યવહારથી તે નિરપેક્ષ હોય છે. માટે જ નિરપેક્ષ કહેવાય છે.
આ નિરપેક્ષ મુનિઓને પડિલેહણાદિ આવશ્યક ક્રિયા કરવાની હોતી નથી. આમ તેઓ પ્રતિક્રમણ નથી કરતા, પણ પ્રાયશ્ચિત્તરૂપી પ્રતિક્રમણ હોય છે. જયારે ઉપયોગશૂન્યતાથી માનસિક, વાચિક કે કાયિક કોઈ સૂક્ષ્મ દોષ પણ લાગે ત્યારે તેનું તેઓ ઉત્કટ પ્રાયશ્ચિત્ત સ્વયં સ્વીકારી લે છે. દા.ત. ભગવાન મહાવીર સ્વામી પૂર્વના અભ્યાસથી કુલપતિને ભેટ્યા એ ગૃહસ્થાચાર સેવવાના દોષનું પ્રાયશ્ચિત્ત તેમણે ત્યાં જ પાંચ અભિગ્રહો લઈને કરી લીધું છે. એ પાંચ અભિગ્રહો એ પ્રાયશ્ચિત્તરૂપે જ છે અને એ જ તેમનું પ્રતિક્રમણ છે.
ગા. ૧૭ :- લક્ષણ:- આ દૃષ્ટિમાં રોગ નામનો દોષ નષ્ટ થાય છે. તત્ત્વપ્રતિપત્તિ નામનો ગુણ પ્રાપ્ત થાય છે. ધ્યાન નામનું સાતમું યોગગ હોય છે અને હંમેશ શમથી (સમતા) યુક્ત હોય છે.
રોગ :- રોગ એટલે ભાવરોગરૂપ રાગ અને દ્વેષ. તે અહીં હોતા નથી. છઠ્ઠ દૃષ્ટિમાં જે પ્રશસ્ત કષાયો હતા તે અહીં નાબૂદ થઈ જાય છે. અહીં પ્રશસ્ત કોઈ કષાયો નથી હોતા. અહીં જે કષાયનો અભાવ કહીએ છીએ તે વ્યક્ત કષાયનો અભાવ સમજવાનો છે. બાકી અવ્યક્ત કષાયો તો દશમા ગુણસ્થાનક સુધી હોય છે.
આપણને મનમાં જે વિકલ્પો જાગે છે, તે કષાયના કારણે જાગે છે. આ જીવોને કષાયોનો અભાવ હોવાથી નિર્વિકલ્પ દશા હોય છે. ગૃહસ્થોને આ દષ્ટિ પ્રાપ્ત થાય ખરી પણ અંતર્મુહૂર્તથી વધુ ટકે નહિ. ત્યારબાદ તે કાં તો ઊંચે ચડે છે અથવા તો નીચે ઊતરે છે, અથવા તો સાધુવેષનો સ્વીકાર કરી લે છે. કારણકે ગૃહસ્થાવાસમાં પાપપ્રવૃત્તિ કરવી પડે. જ્યારે આ દૃષ્ટિવાળા જીવ પ્રશસ્ત કષાયથી પણ જાણીબૂઝીને પાપપ્રવૃત્તિ કરતા નથી.
તત્ત્વપતિપત્તિ - છઠ્ઠીમાં તત્ત્વમીમાંસા નામનો ગુણ હતો. તેમાંથી અહીં તત્ત્વમતિપત્તિ નામનો ગુણ પ્રાપ્ત થાય છે. આત્મતત્ત્વની અનુભૂતિરૂપ તત્ત્વમતિપત્તિ
