________________
૧૦૫
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય કાલ્પનિક ભ્રમ તેને નથી હોતો પણ અપ્રશસ્ત કષાયના ઉદયથી તેમાં તેને રાગ થાય છે. આમ રાગરૂપ ભ્રમ તેને બેઠેલો છે. છઠ્ઠી દષ્ટિવાળાને તો વિષયોની મન ઉપર બિલકુલ અસર જ નથી. અપ્રશસ્ત કષાય સદંતર ન થઇ ગયા છે એટલે આવો રાગરૂપ ભ્રમ તેને નથી. માત્ર અવિરતિજન્ય, પ્રશસ્ત કપાયરૂપ ભ્રમ છે.
આ છઠ્ઠી દષ્ટિવાળા જીવોએ ઇન્દ્રિયો અને કષાયો ઉપર સંપૂર્ણ કાબૂ મેળવેલો છે. એટલે તેઓ જ્યાં જેટલી જરૂર હોય ત્યાં એટલો જ કષાયનો ઉપયોગ કરે છે. તેઓ સંપૂર્ણ ઔચિત્યના જાણકાર છે. ઔચિત્ય એ મહાગંભીર વસ્તુ છે. દરેક ઠેકાણે ઉચિત અનુષ્ઠાન તેનું નામ જ યોગ છે. જૈનશાસનમાં મહાપુરુષોના કથાનકોમાં દરેક પ્રસંગે ઉચિત આચરણ જ જોવા મળે છે. યોગના અભ્યાસી લેખકોએ લખેલાં આ મહાપુરુષોનાં કથાનકો વાંચવાથી વાચકને ઔચિત્યનો બોધ થાય છે. તેનાથી મોક્ષમાર્ગનો બોધ થવાને કારણે કેટલાકને તો ચારિત્રવાંચનથી સમકિત પણ પ્રાપ્ત થાય છે. અન્યદર્શનીય મહાપુરુષોનાં ચરિત્રો લખનાર લેખક યોગના અભ્યાસી ન હોવાથી તેમનાં ચરિત્રોમાં અનુચિત ઘણું જોવા મળે છે.
(ગા. ૧૬-૧૬૮):- હવે પેલા માયાજળને જેઓ માયાજળ નથી માનતા પણ સાચેસાચ આ પાણી છે એમ સમજે છે તે બિચારા કેવી રીતે ચાલશે? અર્થાત્ ચાલશે જ નહિ, પણ કાંઠે જ ઊભા રહેશે. તેવી રીતે ગુણસ્થાનકની બહાર રહેલા મિથ્યાદૃષ્ટિ જીવો તો ભોગને એકાંતે પરમાર્થ (શ્રેષ્ઠ) માને છે, તેથી તેઓ સંસારના પારને પામી શકતા નથી. કારણકે તેમને ભોગમાં સુખની બુદ્ધિ હોવાથી તેમાંથી નીકળવાનો તે પ્રયત્ન જ કરતા નથી અને સંસારના કાંઠે જ ખેંચ્યા રહે છે. આમ તે જીવ ભોગમાર્ગમાં (જેમાં સુખની બુદ્ધિથી અનાદિકાળથી જીવો ચાલે છે તેમાં) જ મોહિત થઈને રહે છે; પણ જ્ઞાનાદિ લક્ષણ મોક્ષમાર્ગમાં ચાલતા નથી.
- આ દૃષ્ટિમાં ચોવીસે કલાક તત્ત્વચિંતનરૂપ શુદ્ધ ઉપયોગ હોય છે. અહીં જીવો વિષયોના સંપર્કમાં પણ નિર્મળ પરિણામની ધારા ટકાવી રાખનારા હોય છે. એક ક્ષણ માટે પણ અપ્રશસ્ત કષાયરૂપી મોહ અહીં હોતો નથી. આથી અહીં સદૈવ હિતોદય જ છે. એટલે કે સતત પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય અને નિર્જરા જ થતી હોય છે. સ્થિરાદષ્ટિમાં હિતોદય છે, પણ નિત્ય નથી; કારણકે અપ્રશસ્ત કષાયો બેઠેલા છે.
આ દષ્ટિમાં જો ક્ષાયિક ભાવના ગુણો આવી જાય તો પડવાનો ભય નથી. લયોપશમ ભાવના અને ઉપશમ ભાવના ગુણોમાં ગુણસ્થાનકથી પડવાનો સંભવ છે. તેમાં પણ આ દૃષ્ટિવાળા જીવો પડે તો પૂર્વે બાંધેલા નિકાચિત કર્મના ઉદયથી પડે છે. આ દષ્ટિમાં રહીને પતન યોગ્ય કર્મ તે બાંધતા નથી. ચૌદપૂર્વી મુનિઓ નિરતિચાર ચારિત્ર
