Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 99

૯૪
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય. અપેક્ષાના કારણે તેને રાગ નથી માટે તે નિરપેક્ષ છે. તે વ્યક્તિ રૂપવાન હોય કે કદરૂપી હોય, સુંદર સ્વભાવની હોય કે ખરાબ સ્વભાવની હોય, પોતાને ઉપકારક હોય કે અનર્થ કરનાર હોય, ગમે તેવી હોય છતાં તેની ઉપરનો તેનો રાગ તૂટતો નથી. એ વ્યક્તિ પહેલાં સારી હોય પણ પાછળથી બગડી જાય, તેનો સ્વભાવ ખરાબ થઈ જાય, તે વ્યસનીદુરાચારી બની જાય, અપંગ કે રોગી થઇ જાય ગમે તે થાય છતાં તેના ઉપરનો આનો રાગ જરાપણ ઓછો થતો નથી; એટલો ને એટલો જ રહે છે કારણકે તે સહજ અને નિરપેક્ષ છે.
| સ્નેહરાગ એ ચિરકાલીન છે. ભવાંતરમાં પણ તે સાથે જાય છે. શંખ-કલાવતીને ૨૧ ભવ સુધી, તેમ જ નેમ-રાજુલને નવ ભવ સુધી, એમ જન્મ-જન્માંતરના જે સ્નેહસંબંધ છે; તે આ સ્નેહરાગના કારણે છે.
આ સ્નેહરાગમાં એવું બને કે જન્માંતરમાં પોતાની એ પ્રેમપાત્ર વ્યક્તિનો સંયોગસમાગમ ન થાય તો પછી આપમેળે જ તે સ્નેહ નષ્ટ થઈ જાય છે. આ સ્નેહરાગ પણ પાંચ-પચીસ ભવ ગયા પછી નિમિત્તો મળતાં ઓછો થતો થતો છેવટે મૂળમાંથી નષ્ટ થઈ જાય છે. કેમકે તેના સંસ્કાર એ મતિજ્ઞાનનો ભેદ છે; એટલે અસંખ્ય કાળે તે નાશ પામે
પ્રથમ કામરાગ હોય છે, પાછળથી ખૂબ ગાઢ પરિચય થવાના કારણે તે સ્નેહરાગમાં પરિણમે છે. જીવે આવા સ્નેહરાગ અનેક જન્મમાં કર્યા છે.
આ બંને પ્રકારનો સંસારી રાગજીવને સંસારમાં રખડાવનાર છે. એકમાત્ર ધર્મરાગ જ જીવને સંસારમાંથી છોડાવી મોક્ષમાં લઈ જનાર છે.
જીવને જ્યારે ધર્મ ઉપર સહજ રાગ ન હોય, પણ તેનાથી અર્થ અને કામની પ્રાપ્તિ થાય છે માટે ધર્મ ગમતો હોય; અથવા તો ધર્મના ચમત્કાર, મહિમા જોઇને તેની ઉપર રાગ થયો હોય ત્યારે તે સાપેક્ષ ધર્મરાગ કહેવાય છે. કામરાગની ઉપમા તેને આપી શકાય. આ જીવોનો ધર્મરાગ ગમે તેટલો ઉત્કટ દેખાતો હોય, ધર્મના માટે તેઓ પ્રાણ આપવા સુધીની તૈયારીવાળા હોય; છતાં તે કામરાગની જેમ અલ્પકાલીન છે. તેને નષ્ટ થતાં વાર લાગતી નથી.
આવો સાપેક્ષ ધર્મરાગ ગુણસ્થાનકની બહારના જીવોને હોય છે અને તેની પરાકાષ્ઠા નવમા રૈવેયકે જનારા અભવ્ય જીવોમાં જોવા મળે છે.
જીવને જ્યારે ધર્મ ઉપર સહજ રાગ હોય છે, ધર્મના કોઈ ચમત્કાર કે મહિમા જોઇને તે અંજાય નથી, અર્થ કે કામની પ્રાપ્તિ અર્થે તે ધર્મ તરફ આકર્ષાયો નથી, પણ ધર્મની ખાતર તેને ધર્મ ગમે છે; ત્યારે તેનો ધર્મરાગ નિરપેક્ષ કહેવાય છે. સ્નેહરાગની