________________
૯૮
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય આવે છે અને જીવ ગુણમાં નીચે ઊતરી જાય છે. આ દૃષ્ટિમાં રહેલા પાંચમા-છઠ્ઠી ગુણસ્થાનકવાળા જીવો અનુક્રમે પોતાના દેશવિરતિના અને સર્વવિરતિના આચારોને નિરતિચાર પાળે છે. દા.ત. પુણીયા શ્રાવકનું સામાયિક નિરતિચાર હતું.
આ દૃષ્ટિવાળા જીવો હંમેશાં શુદ્ધ ઉપયોગમાં જ રમતા હોય છે. તેમને અપ્રશસ્ત કષાયના અંશમાત્રનો પણ અભાવ હોય છે. સંપૂર્ણ પ્રશસ્ત કષાયમય જ તેમનું જીવન હોય છે. અંગત કોઈ રાગ-દ્વેષ તેમને હોતા નથી. ગમે એવા વિકટ પ્રસંગોમાં તેઓ શુભ પરિણામની ધારા પેદા કરી શકે છે. અશુભ નિમિત્તને તેઓ શુભમાં પલટાવી શકે છે. દા.ત. ક્રોધના નિમિત્તને તેઓ ક્ષમામાં પલટાવી દે છે. તેઓ શાસ્રયોગમાં જ વર્તતા હોય છે. ચોવીસે કલાક તેમનો ઉપયોગ શુદ્ધ જ હોય છે. કોઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરતી વખતે તેમાં જે પરિણામો (અધ્યવસાયો) કરવાના હોય એવા જ પરિણામોને તેઓ કરે છે.
આ દૃષ્ટિવાળા જીવો સતત નિદ્રા, વિકથા આદિ પાંચે ય પ્રકારના અપ્રશસ્ત પ્રમાદથી રહિત હોય છે.
આ દૃષ્ટિવાળાનો આશય વિનિયોગપ્રધાન હોય છે. પરોપકારને અર્થે જ તેમની સઘળી પ્રવૃત્તિ હોય છે. દા.ત. સમરાદિત્ય પોતાના પિતાના આગ્રહથી પરણ્યા; તેમાં પણ આમ કરવાથી ભાવિમાં ઘણા જીવોનો ઉદ્ધાર થશે, એ જ તેમનું લક્ષ્ય હતું. માટે તેમને આશય વિનિયોગપ્રધાન જ હતો.
વળી વિનિયોગ કરનારે ગંભીર અને ઉદાર ચિત્તવાળા બનવું પડે છે. જો સામી વ્યક્તિના દોષોને જોઇને તે અકળાઈ જાય તો તેનો ઉદ્ધાર તે કેવી રીતે કરી શકે? તેના દોષોને જો તે ગંભીરતાથી પચાવી લે, તેની પ્રત્યે પણ જો ઉદારતાભર્યું વર્તન રાખી શકે તો જ ધીમે-ધીમે તે તેને દોષમાંથી છોડાવીને સન્માર્ગે વાળી શકે છે. આ દૃષ્ટિવાળા જીવો આવા ગંભીર અને ઉદાર આયવાળા હોવાથી વિનિયોગ કરી શકે છે.
આ પ્રમાણે કાન્તાદૃષ્ટિવાળાનો બોધ ઘણો ઊંડો, વિસ્તૃત અને વિશદ્ધ છે. એટલે પાંચમી દૃષ્ટિવાળા કરતાં આધ્યાત્મિક વિકાસમાં તેઓ ઘણા આગળ વધી ગયા છે.
લક્ષણ:- કાન્તાદૃષ્ટિમાં નિત્યદર્શન, પ્રત્યાહાર, સૂક્ષ્મબોધ આદિ બીજાને પ્રીતિકર બને છે, વૈષપ્રદ નથી બનતા. અહીં અન્યમુદ્ નામનો દોષ જાય છે. હિતોદયવાળી તત્ત્વમીમાંસા નામનો ગુણ આવે છે અને ઉત્તમકોટિનું ધારણા નામનું છઠું ગાંગ પ્રાપ્ત થાય છે.
લોકપ્રિયતા - આ દૃષ્ટિવાળા જીવો અત્યંત લોકપ્રિય હોય છે; કારણકે તેમનો
