________________
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
99
જ
ચૈતન્ય સ્વરૂપમાં અને આ બધી પ્રરૂપણા કરનાર વીતરાગ પરમાત્માના સર્વજ્ઞપણામાં કદાપિ શંકા જાગવી ન જોઇએ. સર્વજ્ઞપણામાં શંકા જાગવાથી ધર્મનો પાયો જ હચમચી જાય છે, આરાધનાનું બળ તૂટી જાય છે અને યોગમાર્ગમાં પ્રબળ વિઘ્ન ઊભું થાય છે. આ સિવાય બીજી સામાન્ય શંકા થવાથી સમકિતમાં અતિચાર લાગતો નથી. દેવલોકમાં આમ કેવી રીતે હશે? જ્યોતિષચક્રનું ભ્રમણ શાસ્ત્રમાં વર્ણવ્યા પ્રમાણે કેવી રીતે સંગત થાય? ચૌદરાજલોકનું સ્વરૂપ કેવું હશે? એમ મૂળભૂત સિવાયના વિષયમાં શંકા થવાથી અથવા તો તત્ત્વને સમજવા માટે શંકા કરવાથી સમકિતમાં અતિચાર લાગતો નથી. તેનાથી યોગમાર્ગમાં વિઘ્ન આવતું નથી.
આ શંકા નામના અતિચારથી બચવા માટે મનમાં એવો નિશ્ચય રાખવો કે જે જિનેશ્વરદેવે પ્રરૂપ્યું છે તે જ સાચું છે, પરમાર્થ છે. છદ્મસ્થતાના કારણે આપણે તે સમજી શકતા નથી, પણ સાચું તો તે જ છે.
=
(૨) કાંક્ષાઃ- કાંક્ષા એટલે ઉન્માર્ગની ઇચ્છા. તેમાં કારણ જીવની બાહ્યદષ્ટિ છે. જે જીવો મોટા ભાગે બાહ્યદૃષ્ટિથી અર્થાત્ ભૌતિક સિદ્ધિ કે ચમત્કારોથી ધર્મનું મૂલ્યાંકન કરતા હોય છે, તે જીવોને કાંક્ષા અતિચાર લાગવાનો સહજ રીતે સંભવ છે. કારણકે તેવા જીવોને પુદ્ગલમાં ૨મણતા હોય છે. બીજા ધર્મોના બાહ્ય આડંબર જોઇને તે અંજાઇ જાય છે. પરંતુ જે જીવો તત્ત્વદૃષ્ટિથી ગુણની દૃષ્ટિથી ધર્મનું મૂલ્યાંકન કરતા હોય છે, તેઓ કદી ભૌતિક સિદ્ધિ કે ચમત્કારોથી અંજાતા નથી. તેમને કદી પણ આ કાંક્ષા અતિચાર લાગવાનો સંભવ નથી..
આજની વિજ્ઞાનની સિદ્ધિઓ જોઇને જેઓ અંજાઇ જાય છે, “તે જ સર્વશ્રેષ્ઠ છે, ધર્મમાં કાંઇ માલ નથી”, આવું જેઓ માને છે તે પણ કાંક્ષા અતિચાર છે. આજનો વિજ્ઞાનવાદ એ ચાર્વાક (નાસ્તિક)વાદ જ છે. તે પૌદ્ગલિક સિદ્ધિમાં રાચી રહ્યું છે. આત્મા, ધર્મ કે મોક્ષને તે બિલકુલ માનતું જ નથી. સમકિતી જીવે આ બાબતમાં ખાસ કાળજી રાખવી કે વિજ્ઞાનની સિદ્ધિથી કદી આકર્ષાવું કે અંજાવું નહિ. તેની પ્રશંસા કરવી નહિ. નવી નવી શોધખોળોથી આશ્ચર્ય પામવું નહિ.
(૩) વિચિકિત્સા :- વિચિકિત્સાના બે ભેદ છે. (ક) ધર્મના ફળમાં સંદેહ કરવો. (ખ) ધર્મ અને ધર્મીની નિંદા કરવી.
(ક) ધર્મના ફળમાં સંદેહ કરવા ઃ- ધર્મક્રિયાનું ફળ મળશે કે નહિ? એવી શંકા
Y-૬
