Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 88

૮૩
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય આત્મા અને કર્મનું ભેદજ્ઞાન હોય છે. એટલે નિશ્ચયથી તે આત્માને શુદ્ધ, બુદ્ધ અને મુક્ત જમાને છે. આત્મા આત્માના સ્વભાવમાં રહે છે અને પુદ્ગલ પુદ્ગલના સ્વભાવમાં રહે છે એમ તે નિશ્ચિત રીતે સમજે છે.
જેમ કમળાનો રોગ થયો હોય તો માણસને બધી વસ્તુ પીળી જ દેખાય છે, પણ તેને અંદરની સમજણ છે કે કમળાના કારણે મને આ બધું પીળું દેખાય છે, બાકી બધું ધોળું જ છે. તેમ આત્મા અને કર્મ જુદાં હોવા છતાં જીવને મિથ્યાત્વનો રોગ લાગુ પડે છે, તેના સંસ્કારથી આત્મા કર્મથી બંધાઈ ગયો છે એમ લાગે છે; પણ આ ખોટો ભ્રમ છે એમ અંદરની સમજણ સમકિતીને હોય છે. કારણકે જ્યારે આ ભ્રમ ટળે છે ત્યારે જ નિશ્ચયનયનું સમ્યક્ત પ્રાપ્ત થાય છે અને મારું શું? પારકુ શું? તેની સાચી સમજ આવે છે. સમજ આવ્યા પછી જ આગળ જતાં તે આચરણમાં આવે છે.
(ગા. ૧૫૮):- સ્થિરાદષ્ટિમાં નિશ્ચયની આવી સમજણ છે પણ તેનું આલંબન નથી. તેનું આલંબન અસંગઅનુષ્ઠાનમાં આવે છે. સમજણ હોવાના કારણે તેમની પ્રવૃત્તિ પ્રત્યાહાર-પ્રધાન હોય છે. આથી જ ધર્મમાં બાધા કરે, મોક્ષમાર્ગમાં વિઘ્ન ઊભાં કરે એવાં કર્મ તેઓ બાંધતા નથી. | (ગા. ૧૫૯):- સ્થિરાદષ્ટિવાળા જીવોને સંસારનાં ભોગસુખો એ “પાપસખા' લાગે છે. કારણ જીવહિંસા આદિ અઢારે પાપસ્થાનક સેવ્યા વગર સંસારનાં એક પણ ભોગસુખ મળતાં નથી. આમ જે ભોગસુખો પાપની પ્રવૃત્તિ સાથે સંકળાયેલાં છે તે ઉપાદેય કેવી રીતે બને? આ જીવોને તે હેય જ લાગે છે. જેમ અન્યાય, અનીતિથી મેળવેલી લક્ષ્મી તે અલક્ષ્મીને ખેંચી લાવનારી છે, અનેક આપત્તિ અને ભયના જોખમવાળી છે; તેથી પંડિત પુરુષો એવી લક્ષ્મીથી આનંદ પામતા નથી, પણ તેને હેય જ ગણે છે; એ જ રીતે પાપસખા' ભોગો આ જીવોને આનંદ આપી શકતા નથી. એવા ભોગ ભોગવવા પડે તો પણ અંતરથી તેઓ વિમુખ જ હોય છે.
સંસારના ભોગો પુણ્યથી જ મળે છે અને પુણ્ય ધર્મ કરવાથી જ બંધાય છે. તો પછી સહેજે પ્રશ્ન થાય કે ધર્મથી મળતા ભોગોને ખરાબ કેમ કહેવાય? આ પ્રશ્નનું સમાધાન મેળવવા માટે પુણ્ય-પાપના બંધ-અનુબંધ તેમજ ધર્મવિષયક ફિલોસોફી સમજવી જોઈએ.
ધર્મ બે પ્રકારનો છે: (૧) અતાત્ત્વિક અને (૨) તાત્ત્વિક
(૧) પ્રણિધાનાદિ ભાવધર્મથી શૂન્ય ધર્મ એ અતાવિક છે. તેનાથી પાપાનુબંધી પુણ્ય બંધાય છે. એનાથી મળતા ભોગો પાપનો બંધ કરાવીને સંસારમાં રખડાવે છે. આ તો સર્વથા હેય જ છે.