Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 60

યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
૫૫
ઉપાસક છે. નામની સાથે અહીં કોઇ લેવા-દેવા નથી. નામ જુદાં હોવા છતાં પણ જો ગુણ સરખા છે, તો તે વ્યક્તિ એક જ કહેવાય, જુદી ન કહેવાય. પંડિત પુરુષો નામના ભેદથી ભેદ નથી માનતા પણ ગુણના ભેદથી ભેદ માને છે. કોઇ પણ ધર્મમાં રહેલા અપુનબંધક જીવોથી માંડીને બધા જીવો સર્વજ્ઞના ઉપાસક છે, તે ભાવથી જૈન છે. દ્રવ્યથી જૈન કરતાં આવા ભાવથી જૈનની કિંમત વધારે છે.
જે લોકો સર્વજ્ઞના ગુણના ઉપાસક છે, તેઓ ભલે ગમે તે નામથી તેની ઉપાસના કરતા હોય છતાં પણ પ૨માર્થથી સર્વજ્ઞના જ ઉપાસક છે. આ વાત શાસ્ત્રસંમત છે, એમ સિદ્ધ કરી બતાવતાં કહે છે કે જુઓ, જેમાં સુંદ૨ અધ્યાત્મની વિચારણા કરેલી છે, એવા સારા-સારા યોગશાસ્ત્રોમાં દેવની ભક્તિ બે પ્રકારની બતાવેલી છે. (૧) ચિત્રાભક્તિ અને (૨) અચિત્રાભક્તિ.
આમાં જે અચિત્રાભક્તિ છે તે સંસારાતીત તત્ત્વની અર્થાત્ સર્વજ્ઞની ભક્તિ છે. સંસારાતીત માર્ગ અર્થાત્ મુક્તિમાર્ગના યાત્રિક એવા યોગીઓ કે જેમને સર્વજ્ઞત્વની પ્રાપ્તિ કરવી છે તેઓ આ અચિત્રાભક્તિ કરે છે. ચિત્ર એટલે વિવિધ પ્રકાર(ભેદ) અને અચિત્ર એટલે વિવિધ પ્રકાર(ભેદ) નહિ તે. આ ભક્તિમાં એક જ પ્રકાર હોય છે. કારણકે આમાં સર્વજ્ઞના બાહ્ય સ્વરૂપની ઉપાસના નથી પણ ગુણની ઉપાસના છે. બાહ્ય સ્વરૂપમાં ભેદ હોઇ શકે છે, પણ સંસારાતીત તત્ત્વના ગુણમાં કોઇ જ ભેદ હોઇ શકતો નથી. વળી આ ભક્તિ શમપ્રધાન અર્થાત્ વૈરાગ્યપ્રધાન હોય છે અને તે અસંમોહ બોધને પામેલા યોગીઓ જ કરી શકે છે. જેમને સંસારના કોઇ પણ ભૌતિક સુખ કે પૌદ્ગલિક પદાર્થની કાંક્ષા નથી, એક માત્ર આત્મા-પરમાત્મામાં જેમનું મન રમી રહ્યું છે, અધ્યાત્મસુખની જ જેમને કાંક્ષા છે; એવા યોગીઓ જ આ અચિત્રાભક્તિ કરતા હોય છે. હવે તે યોગીઓ એ સંસારાતીત તત્ત્વને મહાવીર, બુદ્ધ, કૃષ્ણ ગમે તે નામથી પૂજતા હોય છતાં, તે બધા સર્વજ્ઞના જ ઉપાસકો છે અને તેમની ભક્તિ એક જ પ્રકારની છે, એમ તેમની ભક્તિને અચિત્રા નામ આપીને શાસ્ત્રકારો કહેવા માંગે છે. માટે નામ જુદાં હોવા છતાં સર્વજ્ઞ જગતમાં એક જ છે એમ નક્કી થયું.
હવે બીજી જે ચિત્રાભક્તિ છે તે લોકપાલ, મહાકાળીદેવી, મહાલક્ષ્મી વગેરે સંસારી દેવોની ભક્તિ છે. તે સંસા૨૨સિક જીવો કરતા હોય છે. આ ભક્તિ વૈરાગ્યપ્રધાન નથી હોતી પણ રાગપ્રધાન હોય છે. આ જીવોને સંસારના કોઇ ને કોઇ ભૌતિક પદાર્થોની પૌદ્ગલિક સુખની આકાંક્ષા હોય છે. પોતાની તે તે આકાંક્ષાઓ જે દેવ પૂર્ણ કરી શકે તેમ હોય તેમના ઉપર રાગ હોય છે અને તે સિવાયના ઉપર તેમને દ્વેષ હોય છે. આમ તેમની ભક્તિ મોહગર્ભિત હોય છે.