Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 78

93
નથી. માટે જ તેને અપ્રતિપ્રાતી કહેવામાં આવે છે.
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
પ્રવર્ધમાન :- આ બોધ પ્રવર્ધમાન છે એટલે કે ક્રમસર વધતો જ જાય છે. તત્ત્વમાં તેને જે રુચિ પેદા થઇ છે તે દિવસે-દિવસે વધતી જ જાય છે, દૃઢ થતી જાય છે. વૈરાગ્ય, વિવેક ગુણો વધતા જ જાય છે. આત્માની મલિનતા ઘટતી જાય છે અને નિર્મળતા વધતી જાય છે. જો પૂર્વે બાંધેલું કોઇ અવરોધક કર્મ આડું ન આવે તો આ જીવ અવશ્ય આધ્યાત્મિક સાધનામાં આગેકૂચ કરતો કરતો અંતે મુક્તિ પામીને જ અટકે છે. આ વિકાસમાં કોઇની ગતિ ધીમી હોય તો તે વિલંબે મુક્તિ પામે અને કોઇની ગતિ ઉતાવળી હોય તો તે શીઘ્ર મુક્તિ પામે એમ બને. પણ આ બોધ ક્રમસર વધતો વધતો તેને ઊંચે જ ચડાવે છે, એ નક્કી છે.
નિરપાય :- અપાય એટલે દુર્ભાગ્યતા, અપયશ, દુઃખ, દીનતા વગેરે. સ્થિરાદષ્ટિવાળાનો બોધ તેને એટલો જાગ્રત રાખે છે કે તેને એવા સંક્લિષ્ટ પરિણામ થવા જ દેતો નથી, કે જેનાથી એવાં પાપકર્મ બંધાય, જે ઉદયમાં આવે ત્યારે ભવિષ્યમાં મહાઅશાતા, ભયંકર દુર્ગતિ કે ભયાનક આપત્તિ આવે. સીતા સતી વગેરેને મોટા આળ-કલંક આદિ આપત્તિ આવી એવું કર્મ આ સ્થિરાદષ્ટિવાળો બાંધતો નથી. શ્રેણિક કે કૃષ્ણ વગેરેને નરકગતિમાં જવું પડ્યું પણ તે કર્મ તેમણે મિથ્યાત્વ અવસ્થામાં બાંધેલું છે. રુકિમણીએ પૂર્વભવમાં એવું કર્મ બાંધ્યું કે પોતાના પુત્રનો સોળ સોળ વર્ષ સુધી વિયોગ થયો. આવાં ભયંકર કર્મો સ્થિરાદષ્ટિવાળો જીવ બાંધતો નથી.
સ્થિરાષ્ટિવાળાને વિવેક સંપૂર્ણ હોવાથી તે પાપને પાપ જ માને છે. તેમાં તેની આંશિક પણ રુચિ હોતી નથી. પાપકાર્યો કરતી વખતે તેમાં તેને મિથ્યાદષ્ટિ જીવ જેવો તીવ્ર રસ હોતો નથી. આ કારણે તેને પાપ બંધાય તો પણ ભયંકર કોટિનું બંધાતું નથી. પાપનો સાચો પશ્ચાત્તાપ અને આલોચના સમકિતી જીવ જ કરી શકે છે, મિથ્યાદૃષ્ટિ જીવ કરી શકતો નથી; કારણકે પાપનો પશ્ચાત્તાપ કરતી વખતે પણ હજી ઘણાં પાપોમાં તેની રુચિ હોય છે, ઘણાં પાપોને તે પાપરૂપે માનતો જ નથી.
પરપરિતાપથી વર્જિત સંતોષ આપનાર :- સ્થિરાઇષ્ટિના બોધવાળા જીવો પ્રાયઃ કરીને એવી પ્રકૃતિવાળા હોય કે કોઇને પરિતાપ કે પીડા કરે નહિ. સહજ સ્વભાવથી જ તે બધાને અનુકૂળ વર્તનારા હોય. બધાને સંતોષ આપવાનો, સુખ આપવાનો અને હિત કરવાનો તેમને સ્વભાવ હોય છે. તેમની પ્રવૃત્તિ પરોપકારપ્રધાન હોય છે.