Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 64

યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય પરખ નહિ હોવાથી તે તેની વિશેષ કિંમત આંકી શકતો નથી. ધર્મક્ષેત્રમાં બુદ્ધિપૂર્વકનું અનુષ્ઠાન કરનારા બાળજીવોનાં અનુષ્ઠાનો આવાં જ હોય છે. તેઓ માત્ર બાહ્ય આડંબરમાં જરાચતા હોઈને અંતરંગ રહસ્યને પામી શકતા નથી. તેઓને શુભપરિણામોનો ઘણો ઉલ્લાસ હોય તો પણ તેમાં અવિવેક ઘણો હોય છે. તેથી માત્ર કોરા પુણ્યબંધ સિવાય બીજો કોઈ વિશેષ લાભ તે મેળવી શકતા નથી. તેમનું તે જ્ઞાન વિષયપ્રતિભાસરૂપ કહેવાય છે.
હવે બીજો માણસ એવો છે કે તે આ રત્નનાં લક્ષણોને જાણે છે અને તેની પરખ બરાબર કરી શકે છે. એ રત્ન રોગનો નાશ કરનાર છે, ઝેરને ઉતારનાર છે, ઇચ્છિતને આપનાર છે, વગેરે લક્ષણોને તે જાણતો હોય છે. તેથી તે તેની માત્ર બાહ્ય ચમકથી નથી આકર્ષાતો, પણ તેની ગુણવત્તાથી તેની કિંમત આંકે છે અને ગ્રહણ કરે છે. તેવી જ રીતે જ્ઞાનપૂર્વકના બોધવાળા જીવોનું ધર્માનુષ્ઠાન તેના રહસ્યની સમજણપૂર્વકનું હોય છે. તે શા માટે કરવાનું છે? તેનાથી લાભ શો? તે કરવાની સાચી વિધિ કઈ? એ તે બરાબર જાણતો હોય છે. ભલે તે શક્ય હોય એટલું જ પાલન કરતો હોય પણ જાણકારી હોવાથી તે છેતરાતો નથી. આ જીવોનું અનુષ્ઠાન તે ઇચ્છાયોગનું અનુષ્ઠાન કહેવાય છે અને તેનું જ્ઞાન આત્મપરિણતિવાળું જ્ઞાન કહેવાય છે.
હવે ત્રીજો માણસ એ રત્નનાં લક્ષણોને બરાબર જાણતો હોય છે અને સાથે-સાથે તેના પ્રયોગની વિધિ અથવા તો ચિંતામણિ વગેરે રત્ન હોય તો તેની ઉપાસનાની વિધિ પણ બરાબર જાણતો હોય છે અને પ્રયત્નપૂર્વક તે વિધિ બરાબર કરતો પણ હોય છે. એટલે એ રત્ન, તેને સિદ્ધ થાય છે. એ રત્ન પાસેથી તે પૂરેપૂરા ફળને પ્રાપ્ત કરી શકે છે. માટે તે રત્ન તેને પ્રાપ્ત થયું એમ કહેવાય છે. જ્ઞાનપૂર્વકના અનુષ્ઠાનમાં જાણકારી હતી પણ તે પ્રમાણેનું પૂરેપૂરું આચરણ નહોતું; સદ્અનુષ્ઠાન નહોતું. જ્યારે આમાં સઅનુષ્ઠાનરૂપ પૂરેપૂરું આચરણ હોય છે. એજ રીતે અસંમોહ બોધવાળા જીવો પોતે વિધિને બરાબર જાણીને તે વિધિપૂર્વક જ ધર્માનુષ્ઠાન કરે છે. તેમનું ધર્માનુષ્ઠાન એ અમૃતઅનુષ્ઠાન કહેવાય છે. આમનું જ્ઞાન તે તત્ત્વસંવેદનરૂપ જ્ઞાન છે. તેઓ જે કોઈ ધર્માનુષ્ઠાન કરે છે, તેના પૂરેપૂરા ફળને પ્રાપ્ત કરી શકે છે અને શીઘ્રતાથી મોક્ષને પ્રાપ્ત કરે
અસંમોહ બોધવાળાનું અનુષ્ઠાન તે અમૃતઅનુષ્ઠાન હોય છે. તેનાં લક્ષણ કહે છે:
(૧) તે અનુષ્ઠાનોમાં તેને અત્યંત આદર હોય છે. અર્થાત્ તે અનુષ્ઠાનમાં પોતાના મન-વચન-કાયાના યોગોને તે પૂરેપૂરા પ્રવર્તાવતો હોય છે. તેમાં તે ઉત્કૃષ્ટ કોટિનો