Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 73

s૮
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય
અહીં આટલી વાત ખાસ ધ્યાનમાં રાખવાની છે કે કોઇ પણ વાતની પકડ રાખ્યા વિના મધ્યસ્થભાવ કેળવવો એ સમ્યક્તને પામવા માટે પૂર્વભૂમિકામાં ખૂબ જરૂરી છે. એવા માણસો છે કે જે વિષયનું પોતાને ચોક્કસ જ્ઞાન ન હોય તેમાં કદી પણ પોતાનો અભિપ્રાય પ્રગટ કરતા નથી, પણ તેથી એમ નહિ સમજવાનું કે તેઓ સત્યને સમજવાની મહેનત નથી કરતા. સત્યને સમજવા માટે તે પૂરેપૂરો પુરુષાર્થ કરે છે અને તે સમજાઈ ગયા પછી સર્વ સામર્થ્યપૂર્વક તેને વળગી રહે છે.
હવે આગળસમજાવતાં કહે છે કે સર્વજ્ઞ વગેરે અતીન્દ્રિય પદાર્થોનો નિશ્ચય યોગીના જ્ઞાન સિવાય શક્ય નથી. યોગીનું જ્ઞાન એટલે અનુભવજ્ઞાન. છદ્મસ્થોને તે વિષયનું જ્ઞાન ન હોવાથી તેઓએ એ બાબતમાં કોઈપણ જાતનો વિવાદ કરવો જોઇએ. કારણકે વિવાદ કરવાથી ચિત્ત કલુષિત થાય છે. વિવાદના બદલે ધર્મવાદ કરવો. તેમને સમજવા માટે મધ્યસ્થભાવથી પરસ્પર જે ચર્ચા કરાય છે તેને ધર્મવાદ કહેવામાં આવે છે. ધર્મવાદ કરવાથી પરસ્પર બંનેને લાભ થાય છે. કોઈ ખાસ પ્રસંગમાં વિવાદ પણ કરવો પડે છે. જેમકે જ્યારે સામેનો માણસ વિવાદ કરીને તત્ત્વનું ખંડન કરવા માંગતો હોય તો તેની સામે વિવાદમાં ઊતરીને પણ તજ્યની સ્થાપના કરવી જોઇએ. કોઈ પણ ધર્મમાં રહેલા આત્મકલ્યાણભૂત લોકોત્તર ધર્માનુષ્ઠાનોની રુચિ સમ્યક્તમાં જોઈએ છે. પહેલું ગુણસ્થાનક પામવા માટે અદ્વેષ ગુણ જોઇએ છે, તો ચોથું ગુણસ્થાનક પામવા માટે મધ્યસ્થભાવ જોઇએ છે.
જૈનશાસનને પણ કુલાચારથી જેઓ માને છે તેને આભિગ્રહિક મિથ્યાત્વ કહેલું છે. કારણકે કુલાચારથી તેને જૈનના બદલે બીજો ધૂર્મ મળ્યો હોત તો તે તેને માનત. જૈનધર્મના ગુણથી પ્રેરાઈને તે એ ધર્મ કરતો નથી. ગુણની પરીક્ષા કરીને જ્યારે ધર્મ સ્વીકારવામાં આવે છે, ત્યારે તે લોકોત્તર ધર્મ બને છે. ગુણની પરખ કર્યા વગર કરાતો ધર્મ એ લૌકિક છે. લોકોત્તર ધર્મ કરનારા જીવો ઘણા ઓછા મળશે. તેવા જીવોને તપ, ત્યાગ, સંયમ તાત્ત્વિક જ ગમતાં હોય છે. નિશ્ચયને સામે રાખીને તેઓ વ્યવહાર ધર્મ કરતા હોય.છે. અન્ય ધર્મમાં લૌકિક વાતો ઘણી જ છે. જયારે જૈનધર્મ એ લોકોત્તર ધર્મ છે. લોકોત્તર એવા જૈન ધર્મનેય જેઓ લૌકિક રીતે કરી રહ્યા છે તેમની પ્રશંસા ન કરાય. વિષ્ણુ કે શંકરની પૂજા કરતો હોય પણ જો તે તાત્ત્વિક વૈરાગ્ય અને વિવેકપૂર્વક કરતો હોય તો તેનું એ અનુષ્ઠાન તેને મોક્ષમાર્ગમાં આગળ વધારી રહ્યું છે માટે માર્ગાનુસારી છે. એ કારણે તેની અનુમોદના કરાય.
નિશ્ચયનય તો માત્ર બે જ માર્ગ માને છે. ધર્મ કે અધર્મ, તત્ત્વ કે અતત્ત્વ, ગુણ કે અવગુણ. વચલો માર્ગ તે માનતો જ નથી. આમાં જે શુદ્ધ તંત્ત્વનો ગુણનો માર્ગ છે, તે