Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 59

૫૪
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય સમજ્યા વગર કોઈ એક બાજુ જો વધુ ઝોક આપી દઈશું તો તત્ત્વના બદલે અતત્ત્વ જ આપણા હાથમાં આવશે. સૌ પ્રથમ હવે દેવતત્ત્વની વાત શરૂ કરે છે.
આ જગતમાં સર્વજ્ઞ ઘણા છે અને તે ભિન્ન ભિન્ન અભિપ્રાયવાળા છે” સર્વજ્ઞોના ભક્તોએ એમ માનવું તે મોહ ભરેલું છે. વ્યક્તિની અપેક્ષાએ ઋષભદેવ આદિ અનેક સર્વજ્ઞો હોવા છતાં તે બધામાં સર્વજ્ઞત્વ એક સરખું હોવાથી પરમાર્થથી તો સર્વજ્ઞ એક જ છે. “જે સર્વદોષથી મુક્ત છે અને સર્વગુણસંપન્ન છે તે અમારા સર્વજ્ઞ (ભગવાન) છે” આવું માનીને જે ભગવાનની ભક્તિ કરે છે, તે માણસ ભલે ગમે તે ધર્મવાળો હોય કે અરિહંત, બુદ્ધ, કૃષ્ણ વગેરે ગમેતે નામથી ભગવાનની ભક્તિ કરતો હોય, પણ વાસ્તવિક રીતે તો તે સર્વજ્ઞનો જ પૂજક છે. કારણકે તે દરેકે સર્વજ્ઞનું લક્ષણ બાંધ્યું છે, તે એકદમ સરખું જ છે. એટલે “આ સર્વજ્ઞનો પૂજક છે અને આ સર્વજ્ઞનો પૂજક નથી એવો તમે ભેદ શી રીતે પાડી શકો? હવે કોઈ એમ કહે કે કોઈ પણ ધર્મના અધ્યાત્મવાદીઓ દેવતત્ત્વનું સામાન્ય લક્ષણ ભલે આમ એકસરખું બાંધતા હોય પણ વિશેષ લક્ષણ તો બધાનું ભિન્ન ભિન્ન જ છે. તો શું કરવું? તેનું સમાધાન કરતાં કહે છે કે કોઈ પણ છમસ્થ માણસ સર્વજ્ઞની સંપૂર્ણ વિશિષ્ટતાઓને જાણી કે ઓળખી શકતો જ નથી. તેથી એ બાબતમાં બધા અપૂર્ણ જ છે. અપૂર્ણના જ્ઞાનમાં ભેદ રહેવાનો જ. કારણકે કોઇ અમુક અંશને પકડે તો કોઈક વળી બીજા અંશને પકડે. માટે એ વાતને બાજુ ઉપર છોડી દેવી. સર્વજ્ઞને ઊંડાણથી, વિશેષ રીતે સર્વજ્ઞ જ જાણી શકે છે, છબસ્થ જાણી શકતા નથી. તેમને તો માત્ર સામાન્ય આભાસ જ થાય છે. વીતરાગની સંપૂર્ણ આજ્ઞાનું પાલન વીતરાગ જ કરી શકે છે અને તે બારમા ગુણસ્થાનકે જ સંભવિત છે. કારણકે જ્યાં સુધી એક પણ કષાય છે, પછી ભલે તે પ્રશસ્ત હોય, તો પણ સર્વજ્ઞની પૂરી ઉપાસના કરી શકાતી નથી. પરંતુ સામાન્યથી પણ સર્વજ્ઞને જાણવા તે અતિ દુર્લભ છે અને તે માટે ઘણા ગુણો કેળવવા પડે છે. સામાન્ય લક્ષણ જેમણે સાચું પકડ્યું છે અને ગુણની દૃષ્ટિએ જેઓ સર્વજ્ઞની ઉપાસના કરે છે તે તો સર્વજ્ઞના જ ઉપાસક છે. આમાં લૌકિક દૃષ્ટાંત આપતાં કહે છે કે રાજાના સેવકો. કોઈ તેમની નજીક રહીને સેવા કરતા હોય અને કોઈ દૂર દેશમાં રહીને સેવા કરતા હોય, વળી કોઈક મંત્રીપદે હોય તો કોઈ દ્વારપાળ હોય, પણ તે બધા ય રાજાના સેવક જ કહેવાય છે. કારણકે બધાના હૈયામાં રાજાની ભક્તિ રહેલી છે. એવી રીતે જેના હૈયામાં સર્વજ્ઞની ભક્તિ છે, તેના ગુણને ઓળખીને જે ભક્તિ કરે છે, તે બધા ય તેના ઉપાસકો જ છે. જેઓ યોગમાર્ગમાં હજી શરુઆતની અપુનબંધક આદિ અવસ્થામાં રહેલા આદિધાર્મિક જીવો છે તેઓ તેમનાથી દૂર રહેલા છે, એમ કહેવાય. દૂર હોય કે નજીક હોય, ભલે જુદા-જુદા આચાર પાળતા હોય છતાં પણ તે બધાય સર્વજ્ઞના જ