Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 56

યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય ગયા હોય કે તેને કાઢતાં.ઘણી મહેનત પડે છે. તેમ પહેલી દષ્ટિમાં જે દોષ છે તેને કાઢવામાં જેટલી મહેનત પડી, તેના કરતાં બીજી દૃષ્ટિના દોષને કાઢવામાં વધુ મહેનત પડે છે, અર્થાત શુભ અધ્યવસાયોની વધુ આવશ્યકતા રહે છે. તેના કરતાં ત્રીજી દૃષ્ટિના દોષને કાઢવામાં અને સૌથી વધુ મહેનત આ ચોથી દષ્ટિનો દોષ (મિથ્યાત્વ) જે ઉલ્મણ એટલે ઘણો ઉત્કટ છે તેને કાઢવા કરવી પડે છે, પણ અનર્થની અપેક્ષાએ વિચારીએ તો તેનાથી અનર્થ (પાપનો અનુબંધ) ઘણો હળવો થાય છે. કારણકે ખેદ, ઉદ્વેગ, લેપ, ઉત્થાન, ભાન્તિ એ ક્રમસર ઓછા, ઓછા અનર્થને કરનારા છે.
આ મિથ્યાત્વ સત્સંગ અને આગમના યોગથી દૂર થાય છે. અહીં બે વસ્તુ હોવા છતાં દ્વિવચન ન મૂકતાં એકવચન મૂકીને ગ્રંથકાર મહર્ષિ એમ કહેવા માંગે છે કે આગમ એ સપુરુષોએ જ લખેલાં હોવાથી સત્સંગમાં જ તેનો સમાવેશ થઈ જાય છે. સત્સંગથી એ જુદી વસ્તુ નથી. જેમણે જીવનમાં શાસ્ત્રને પ્રધાનતા આપી છે એવા સત્પરુષોનો સમાગમ અથવા તો પુરુષો પાસેથી મળેલો શાસ્ત્રનો બોધ એ જ આ મિથ્યાત્વને દૂર કરવા માટે સમર્થ છે. મિથ્યાત્વ દૂર થાય એટલે જીવનો કુતર્કનો આગ્રહ પણ છૂટી જાય
મિથ્યાત્વના કારણે જીવને અતત્ત્વમાં તત્ત્વનો ભ્રમ થાય છે. સાથે વળી પોતે જે માન્યું છે તે સાચું જ છે, એવો કદાગ્રહ હોવાના કારણે પોતાની માન્યતાને સત્યસિદ્ધ કરવા માટે તે અનેક પ્રકારના કુતર્કો કરે છે. આ જગતમાં કોઈ પણ વાત, પછી તે સાચી હોય કે ખોટી હોય, તેના અંગેની યુક્તિઓ અને દષ્ટાંતો મળી જ રહે છે. એમાં જો કુયુક્તિ (કુતર્ક) તેના હાથમાં આવી જાય તો જીવ તેમાં ફસાઇને મિથ્યાજ્ઞાનને પણ સત્યજ્ઞાન માનવાની ભૂલ કરી બેસે છે અને ઊંધે માર્ગે રાડી જાય છે. માટે જ કુતર્ક એ જીવનો ભયંકર ભાવશત્રુ છે. રોગ જેમ શરીરને ઉપઘાત કરે છે, તેમ કતર્ક આત્માના શુદ્ધ જ્ઞાનનો અને આત્માની શક્તિનો ઉપઘાત કરે છે, શ્રદ્ધાનો ભંગ કરે છે, અભિમાનને વધારે છે અને ખોટો કદાંગ્રહ.વધારીને તેના ઉપશમભાવને હાનિ પહોંચાડે છે.
શબ્દના અનેક વિકલ્પો હોય છે, અર્થના પણ અનેક વિકલ્પો હોય છે. તે વિકલ્પોને પકડીને ખોટા દૂષણનો આભાસ (જાતિ) ઊભો કરીને શુષ્ક તર્કવાદીઓ સત્યને મારી નાખે છે. માટે જેમણે તત્ત્વની પ્રાપ્તિ કરવી હોય તેમણે જીવનમાં તર્ક કરતાં અનુભવને પ્રાધાન્ય આપવું જોઇએ. લોકોના અનુભવને બાધક બને એવી વાત ગમે એટલી યુક્તિથી સિદ્ધ થતી હોય તો પણ તે ખોટી જ છે; નકામી જ છે. આ બાબતમાં એક શુષ્ક તર્કવાદી વિદ્યાર્થીનું બોધક દષ્ટાંત આપ્યું છે.
એક વિદ્યાર્થી કોઇ માર્ગ ઉપર ચાલ્યો જતો હતો. સામેથી એક ગાંડો હાથી દોડતો