Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 55

૫૦
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય પણ સ્નાન કરવું, ગૃહસ્થ ભક્તોને જમાડવા વગેરે તેમની સારસંભાળ લેવી, ભગવાનની ભક્તિ કરતી વખતે વીણા, શંખ વગેરે વાજિંત્રો વગાડવાં, આવી અધર્મની પ્રવૃત્તિમાં તેમને ધર્મબુદ્ધિ થાય છે અને તેની રુચિ કરે છે.
ગાઢ મિથ્યાદષ્ટિજીવ અતત્ત્વમાં તત્ત્વ માને છે, અર્થાત્ સાપ નથી ત્યાં સાપ માને છે. જયારે મંદ મિથ્યાદષ્ટિ જીવ તત્ત્વાભાસમાં તત્ત્વ માને છે, અર્થાત્ દોરડાને સાપ માને છે. આ બેમાં ઘણો તફાવત છે. જેમ કે દેવ-દેવીને પશુનું બલિ ચડાવવું, યજ્ઞાદિમાં પશુઓનો હોમ વગેરે મહાઅધર્મરૂપ હિંસામાં ધર્મ માનવો, એ અતત્વમાં તત્ત્વ માનવા જેવું ગાઢ મિથ્યાત્વ છે. તે જીવને ઘણા કાળ સુધી સંસારમાં રખડાવે છે અને મહાદુઃખી કરે છે. હવે જે જીવોનું મિથ્યાત્વ મંદ પડી ગયું છે તેવા જીવોને આવા મહા અધર્મમાં કદાપિ ધર્મબુદ્ધિ થતી નથી. તેમનામાં અધ્યાત્મરસિકતા અંશે-અંશે પ્રગટેલી હોય છે, પણ નાનાં-નાનાં પાપોને તે ઓળખી શકતા નથી. જેમકે, જેમણે સંન્યાસ લીધો હોય તેમણે સર્વ પાપનો ત્યાગ કર્યો કહેવાય. તેમણે નાની નાની પાપની પ્રવૃત્તિ પણ છોડવી જોઇએ. હવે તે લોકો “પવિત્રતામાં ઈશ્વરનો વાસ થાય છે,” એમ માનીને વારંવાર જળસ્નાન કરે છે. ત્યાં જ ભૂલ ખાઈ જાય છે કે ગંદકીથી ભરેલું આ શરીર, કદીપણ વાસ્તવિક રીતે પવિત્ર બની શકતું જ નથી. ઊલટું સ્નાન કરવામાં પાણીના અનેક જીવોની હિંસા થાય છે, તે પાપથી આત્મા મલિન થાય છે. જેમણે હજી બધાં પાપકર્મોનો ત્યાગ કર્યો નથી એવા ગૃહસ્થોને માટે ભગવદ્ભક્તિ કરતી વખતે શૌચ એ ધર્મ બની શકે, પણ સર્વ પાપારંભનો ત્યાગ કરનાર સાધુસંન્યાસીને માટે બાહ્ય શૌચ એ ધર્મ નથી. તેમાં ધર્મબુદ્ધિ કરવી એ તત્ત્વાભાસમાં તત્ત્વની બુદ્ધિ કરવા જેવું છે. ગીતામાં જે કર્મયજ્ઞને ધર્મ માનવામાં આવ્યો છે તે તત્ત્વાભાસ જ છે. કારણકે સાંસારિક કર્તવ્ય બજાવવાં એ કાંઈ ધર્મ નથી. જેમ આકાશમાં પક્ષી ઊડતું હોય તેનું પ્રતિબિંબ સરોવરના સ્વચ્છ જળમાં પડે ત્યારે હિંસક જળચર પ્રાણીઓ તેને પક્ષી માનીને પકડવા માટે તરાપ મારે તેના જેવો આ ભ્રમ છે. આ ભ્રમ જ તેમને સમ્યક્ત પામવામાં વિપ્નભૂત છે.
અવેદ્યસંવેદ્યપદ એટલે મિથ્યાત્વ મંદ પડ્યા પછી જ જીવ યોગમાર્ગની સન્મુખ થયો છે. દરેક દષ્ટિમાં ક્રમસર મંદ થતું આવતું મિથ્યાત્વ ચોથી દષ્ટિમાં તો અત્યંત મંદ પડી ગયું છે. પરંતુ એક અપેક્ષાએ એમ કહી શકાય કે ભલે આ મિથ્યાત્વ મંદ છે, છતાં તેને દૂર કરવું ઘણું જ કઠિન છે; કારણકે આટલો બધો વૈરાગ્ય, તત્ત્વશ્રવણ અને શુભ પરિણામોની ધારા હોવા છતાં તે નીકળતું નથી. જેમ કોઈ કપડું ખૂબ મલિન થયું હોય, તેમાં કેટલોક મેલ એવો હોય છે કે જે થોડી જ મહેનતે નીકળી જાય છે, પણ કેટલોક મેલ, જેમકે કોઈ ખરાબ વસ્તુના ડાઘ પડી ગયા હોય તે એવા તો સજ્જડ બેસી