Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 48

૪૩
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય છે. મોહરાજાના ભયાનક ત્રાસદાયક હુમલાઓ ચારે બાજુથી થઇ રહ્યા છે; તેમાંથી બચાવનાર એક માત્ર તત્ત્વચિંતન જ છે. માટે તત્ત્વચિંતનને શરણ કહ્યું છે. તે શરણને આપનારા તીર્થંકર પરમાત્મા છે. દીપ્રાદષ્ટિવાળા જીવોનું તત્ત્વશ્રવણ મર્મસ્પર્શી હોવાથી મોહની ગાઢ અસરમાંથી તેઓ મુક્ત થઇ ગયા છે. માટે તેમને શરણ મળી ગયું છે.
મહર્ષિ દત્તે ધર્મની પાંચ યોનિઓ કહી છે. તેનો આપણા શાસ્ત્ર સાથે એકદમ જ સુમેળ છે. (૧) ધૃતિ = અભય (૨) શ્રદ્ધા = ભાવચક્ષુ (૩) સુખા=આધ્યાત્મિક સુખનો કાંઇક અનુભવ (૪)સુવિવિદિષા=તત્ત્વચિંતન (શરણ) અને (૫) વિજ્ઞપ્તિ=બોધિ- આ પાંચેય અનુક્રમે પાંચ દૃષ્ટિમાં હોય છે.
તામલીતાપસ જે અત્યારે ઇશાનેન્દ્ર બન્યા છે તે અને ગૌતમસ્વામીએ જેમને પ્રતિબોધ કર્યો તે ૧૫૦૦ તાપસો, આ ચોથી દીપ્રાષ્ટિમાં રહેલા છે. તેમનામાં એક માત્ર ભ્રાન્તિદોષ છોડીને સમ્યક્ત્વમાં બાધક બીજો કોઇ દોષ નથી. તેમનું મિથ્યાત્વ ઘણું મંદ પડી ગયું છે. સમ્યક્ત્વની ઘણી નિકટની ભૂમિકામાં તે પહોંચેલા છે; પરંતુ ભ્રાન્તિના કારણે તત્ત્વાભાસમાં તેમને તત્ત્વની પ્રતીતિ થાય છે અને અનાભોગથી પાપમાં પ્રવૃત્તિ કરે કે સૂક્ષ્મ દોષોનું સેવન કરે છે.
આ પહેલી ચાર દૃષ્ટિ એપ્રથમ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનકનો વિકાસ છે. મિથ્યાત્વી જીવનો સર્વોત્કૃષ્ટ વિકાસ ચોથી દીપ્રા દૃષ્ટિમાં જોવા મળે છે. આ ચાર દૃષ્ટિમાં રહેલા મિથ્યાદષ્ટિ જીવો તે સયોગી મિથ્યાદષ્ટિ જીવો કહેવાય છે. તે સિવાયના મિથ્યાર્દષ્ટિ જીવો એ અયોગી મિથ્યાદષ્ટિ જીવો કહેવાય છે. અર્થાત્ તે જીવો યોગમાર્ગને કે મોક્ષમાર્ગને પામેલા નથી. સયોગી મિથ્યાદષ્ટિ જીવોમાં તાત્ત્વિક વૈરાગ્ય તો છે, સાથે સાથે આંશિક વિવેક ગુણ પણ પ્રગટ્યો છે. આ બંને શુદ્ધભાવના ગુણો એ લોકોત્તર ગુણો છે. જ્યાં લોકોત્તર ગુણો હોય ત્યાં જ મોક્ષમાર્ગ રહેલો છે. માટે આ ચાર દૃષ્ટિવાળા જીવો અંશે અંશે પણ મોક્ષના ગુણનો આસ્વાદ લઇ રહ્યા છે. તેઓ અનુક્રમે શેરડી, તેનો રસ, ઢીલો ગોળ અને ખાંડસરીના રસાસ્વાદ જેવા અધ્યાત્મસુખનો રસાસ્વાદ માણી રહ્યા છે. જ્યારે અયોગી મિથ્યાર્દષ્ટિ જીવને અધ્યાત્મગુણનો આંશિક પણ રસાસ્વાદ હોતો નથી. તેમનામાં શુદ્ધભાવના ગુણ નથી હોતા, પણ જે કાંઇ ગુણ હોય છે તે લૌકિક ગુણ કહેવાય છે, પણ લોકોત્તર ગુણ કહેવામાં આવતા નથી. આ પહેલી ચાર દૃષ્ટિનો વિકાસ, પ્રથમ મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનકનો જ વિકાસ છે.
આ ચાર દષ્ટિ એ પ્રતિપાત યુક્ત છે. અર્થાત્ આ દૃષ્ટિમાં રહેલો જીવ પોતાનું અધ્યાત્મ માર્ગમાંથી પતન થાય, અધ્યાત્મ માર્ગમાં વિઘ્ન ઊભાં થાય એવું કર્મ બાંધી શકે છે. બાંધે જ એવો નિયમ નહિ. તેનું કારણ એ છે કે આ ચા૨ દૃષ્ટિમાં વિવેકની સાથે