Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 43

- ૩૮
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય ભાવમાર્ગને આપનારા છે. ભાવમાર્ગ એ મનના પરિણામરૂપ છે. આ દૃષ્ટિમાં જીવનો મનનો પરિણામ વક્રગામી મટીને ઋજુગામી બન્યો છે. માટે હવે તેનું મોક્ષમાર્ગમાં જ ગમન થશે. ગમે તેવા ભોગોમાં પણ તેની હવે ઉપાદેયબુદ્ધિ નથી. લક્ષ્ય સ્થિર થઈ ગયું છે. તેથી જેટલું ચાલશે એટલો તે આગળ જ વધવાનો છે. વિષય-કષાયરૂપી ચિત્તની વક્રતા હવે તેની ખૂબ જ મંદ પડી ગઈ છે. તેથી તેનું વક્રગમન હવે નહિ થાય.
પહેલી દૃષ્ટિમાં જીવ માર્ગાભિમુખ કહેવાય છે, કારણકે અનાદિભવચક્રમાં ભટકતો જીવ સૌ પ્રથમ આ પહેલી વખત જ તત્ત્વવિચારણાવાળો થયો છે. સંસાર તરફથી દષ્ટિ ફેરવીને હવે મોક્ષ તરફ દષ્ટિ કેળવી છે. માટે તે માર્ગને અભિમુખ એટલે કે સન્મુખ થયો છે.
બીજી દૃષ્ટિમાં જીવ માર્ગાનુસારી કહેવાય છે. આ દૃષ્ટિમાં જીવ હજુ મોક્ષ માટેના રાજમાર્ગ ઉપર આવ્યો નથી, પણ કેડી જેવા વાંકાચૂકા માર્ગે રહ્યો છે. કેડીના વાંકાચૂકા માર્ગે થઈને જેમ સીધા રાજમાર્ગ ઉપર જવાય છે, તેમ જીવ અહીં હજી તત્ત્વમાર્ગમાં સુસ્થિત નથી. તેથી કેડી જેવા વાંકાચૂકા માર્ગ છે, પણ એ કેડીંઆગળ જતાં માર્ગને ભેગી થાય છે. માટે માર્ગાનુસારી કહેવાય.
ત્રીજી દૃષ્ટિમાં જીવ માર્ગપતિત કહેવાય છે. હવે તે તત્ત્વમાં સુસ્થિત બન્યો છે. વાંકાચૂકા માર્ગે ગમન ન કરતાં સીધા માર્ગે ચડી ગયો છે. હવે તેને સંસારમાં રખડાવે એવા પાપના અનુબંધ થતા નથી. માટે માર્ગપતિત એટલે કે માર્ગ ઉપર ચડેલો એમ કહેવાય છે.
બલાદષ્ટિમાં ખેદ, ઉદ્વેગ અને ક્ષેપદોષ હોતા નથી, પણ હજુ ઉત્થાનાદિ દોષો હોય છે. તેમાંથી ઉત્થાનદોષનો વિજય કરે એટલે જીવ ચોથી દીપ્રાદષ્ટિને પ્રાપ્ત કરે છે.
દીપ્રાદેષ્ટિ
દિપ્ર એટલે તેજસ્વી. આ દષ્ટિનો બોધ દીપક જેવો તેજસ્વી છે, માટે તેને દીપ્રા એવું સાર્થક નામ આપ્યું છે.
બોધ:- આ દષ્ટિનો બોધ પ્રથમની ત્રણ દષ્ટિના બોધ કરતાં ઘણો અધિક છે. તે દીવાના પ્રકાશ જેવો તેજસ્વી હોય છે. દીવાના પ્રકાશમાં મોટી વસ્તુઓ તો બધી દેખાય છે, માત્ર ઝીણી-ઝીણી વસ્તુ નથી દેખાતી. તેમ આ દૃષ્ટિમાં વિવેકની માત્રા ઘણી વધેલી હોવાથી હેય-ઉપાદેયનો સ્થૂલથી તો તેને લગભગ બધો બોધ હોય છે. તેથી જ સમ્યક્તની