________________
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય વગરનું કષ્ટમય જીવન જીવી શકે તેમ નથી એટલી પોતાની નબળાઈ છે; માટે નલિની ગુલ્મની ઇચ્છા કરી છે. એટલે તેમનામાં ખેદ, ઉદ્વેગ, લેપ એકેય નથી. તે પાંચમી દૃષ્ટિમાં ટકી શક્યા છે.
બલાદષ્ટિમાં જીવને યોગનાં તમામ અનુષ્ઠાનોમાં ક્ષેપનો અભાવ હોય છે. તેમને પોતાની પ્રાથમિક જરૂરિયાતોને છોડીને વધારે નિરર્થક ભોગોની અભિલાષા હોતી નથી. પ્રાથમિક જરુરિયાત જેટલું મળી જાય એટલે સંતોષ આવી જાય છે. અપવાદ માર્ગે કોઈને નિકાચિત ચારિત્રમોહનીયનો ઉદય હોય તો પ્રાથમિક જરૂરિયાતમાં જ સંતોષ ન થતાં વિશેષ ભોગોની અપેક્ષા રહે એવું પણ બને.
ક્ષેપદોષ એ ખેદ અને ઉગદોષના જેટલો ભયંકર અને જોખમી નથી. તેમના જેટલો એ સંસારમાં રખડાવનાર નથી. તાલીતાપસચોથી દષ્ટિમાં રહેલા છે. પાછળની દૃષ્ટિઓમાં પૂર્વની બધી જ દૃષ્ટિઓના દોષોના ત્યાગ હોય જ છે. આ રીતે તેમણે આ ક્ષેપદોષનો વિજય કર્યો છે. તેમણે જયારે અંતે અનશન કર્યું છે ત્યારે તે સમયના ચમરેન્દ્ર એવી ગયા છે અને બીજો કોઈ જીવ તે સ્થાને ઉત્પન્ન થયો નથી, ત્યારે તેમના સેવકો, પોતાનો સ્વામી કોણ થશે તેની તપાસમાં નીકળ્યા છે, ત્યારે તામલીતાણસ તેમને યોગ્ય લાગ્યો. તેમણે તેની આખી ચમચંચા રાજધાનીની અલૌકિક દિવ્ય ઋદ્ધિ અને અપ્સરાઓ બતાવી અને ચમરેન્દ્ર થવાનો અભિલાષ કરવા માટે ઘણો આગ્રહ કર્યો; પણ તામસીતાપસને એ દૈવી ભોગો જોઇને જરાપણ આકર્ષણ થયું નહિ. મહાવૈરાગી અને વિવેકી હોઇને તે ભોગો પણ તેને હેય જલાગ્યા. તેથી નિયાણું ન કર્યું. પરિણામે તેનાથી પણ ઊંચા બીજા દેવલોકના તે ઇંદ્ર થયા. '
૨) તત્ત્વશુશ્રષા:-તારાદષ્ટિમાં જે તત્ત્વજિજ્ઞાસા ગુણ હતો તેમાંથી ફલિત થયેલો આ ગુણ છે. કોઈ ચતુર પુરુષ પોતાની પ્રિય પત્નીની સાથે કિન્નરોનું દિવ્ય સંગીત સાંભળતો હોય, તેને તેમાં જે સુખ અને આનંદનો અનુભવ થાય છે, તેટલો જ આનંદ બલાદષ્ટિવાળા જીવોને તત્ત્વ સાંભળવામાં આવે છે. જો કે સમ્યગ્દષ્ટિને રુચિ વિશેષ હોવાથી આના કરતાંય અધિક સુખાનંદનો અનુભવ થાય છે.
બલાદષ્ટિવાળા જીવોનું તત્ત્વશ્રવણ નકામું જતું નથી. સાંભળીને તે અવશ્ય તત્ત્વને ગ્રહણ કરે છે, કારણકે તેની શુશ્રુષા જિજ્ઞાસામાંથી જન્મેલી છે. આ જીવોને કદાચ સાંભળવાની સામગ્રી ન મળે તો પણ પ્રબળ શુશ્રુષાના શુભભાવથી અંતરાયકર્મ તૂટે છે અને વગર સાંભળ્યું પણ તેમને તત્ત્વનો બોધ થાય છે.
