Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 39

૩૪
યોગદષ્ટિ સમુચ્ચય સુકુમાલિકા દ્રૌપદીનો પૂર્વભવ), નિર્નામિકા (ઋષભદેવ ભગવાનના લલિતાંગદેવના ભવમાં તેમની દેવી સ્વયંપ્રભાનો જીવ), વૈયાવચ્ચી નંદિષેણમુનિ (વસુદેવનો પૂર્વભવ) વગેરે આ બીજી દૃષ્ટિનાં દૃષ્ટાંત છે.
ક્ષેપદોષ જાય એટલે જીવ ત્રીજી દૃષ્ટિમાં આવે છે.
બલાદષ્ટિ
પહેલી બે દૃષ્ટિમાં વિવેક ઘણો અલ્પ હતો, તેના કરતાં આ દૃષ્ટિમાં વિવેકની દઢતા અને બળ વધુ છે. ધર્મ જ એક માત્ર ઉપાદેય છે.' એવું દઢ પ્રણિધાન આ દૃષ્ટિમાં હોય છે. તે દઢ પ્રણિધાન તેના ધર્મમાં બળ પૂરે છે. માટે આ દષ્ટિનું “બલા' નામ સાર્થક છે.
બોધ-બલાદષ્ટિનો બોધ કાષ્ઠના અંગારા જેવો છે. તે પહેલી બે દૃષ્ટિ કરતાં વધુ લાંબો સમય ટકે છે અને તેનું બળ - વિર્ય પણ વધારે છે. એટલે અવસરે તેનો બોધ કામમાં આવે છે. ભૌતિક ભોગોમાં તેને એવી દઢ હેયબુદ્ધિ જાગે છે કે અવસરે દેવતાઈ ભોગો પણ તેની સમક્ષ ઉપસ્થિત કરવામાં આવે તો તેના પ્રત્યે તેને અંશમાત્ર પણ ઉપાદેયબુદ્ધિ થતી નથી. તેમાં તેની હેયબુદ્ધિ ટકી રહે છે. આથી જ ક્ષેપદોષનું નિવારણ થાય છે.
“મોક્ષમાર્ગ જ ઉપાદેય છે, સંસાર આખો હેય છે.' આવું સબળ પ્રણિધાન અહીં હોવાના કારણે શુભનો અનુબંધ સબળ પડે છે અને અશુભનો અનુબંધ નબળો પડે છે. ભૂતકાળના બંધાયેલા અશુભના અનુબંધને તે નબળા પાડી નાંખે છે. નવો અશુભનો તીવ્ર અનુબંધ તે કરતો નથી. સાનુબંધ ધર્મ અને સકામનિર્જરા; યોગની પહેલી દષ્ટિથી શરુ થઈ ગયા છે, પણ પહેલી બે દૃષ્ટિમાં તેને ધર્મમાં પણ રુચિ છે અને ભોગમાં પણ રુચિ છે. આમ પ્રણિધાન નબળું હોવાથી સાનુબંધ ધર્મ અને નિર્જરા અતિ અલ્પ હોય છે. બલાદૃષ્ટિમાં તે સબળ હોય છે. સાનુબંધધર્મ એટલે શૃંખલાની સાંકળોની જેમ પરસ્પર સંકળાયેલો ધર્મ. એક ધર્મ પાછો બીજા ધર્મને ખેંચી લાવે તે.
લક્ષણ:- બલાદષ્ટિમાં પદોષ નષ્ટ થાય છે. તત્ત્વશુશ્રુષા નામનો ગુણ પ્રગટે છે અને સુખાસન નામનું યોગાંગ પ્રાપ્ત થાય છે.