Yogdrushti Samucchay

Author(s): Yughbhushanvijay
Publisher: Gitarth Ganga

Page 33

૨૮
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
(૨) માષતુષમુનિને પૂર્વભવમાં જ્ઞાન ઉપર ઉદ્વેગ આવ્યો છે. પોતે મહાજ્ઞાની આચાર્ય હતા. એક વખત ખૂબ થાકેલા હતા, એ સમયે બહારગામથી કોઇ શ્રાવકો આવ્યા. ત્યારે તેમની શ્રમિત અવસ્થા જાણવા છતાં અવિવેકી શિષ્યોએ તેમની પાસે વ્યાખ્યાન કરાવ્યું. તે સમયે આચાર્યને જ્ઞાન ઉપર ઉદ્વેગ આવ્યો અને અજ્ઞાન ગમ્યું. આના કારણે ભયંકર જ્ઞાનાવરણીયકર્મ બંધાયું; જેમાષતુષમુનિના ભવમાં ઉદયમાં આવ્યું, ત્યારે જ્ઞાનનો આગળ એક અક્ષર પણ ચડ્યો નહિ.
(૩) આર્દ્રકુમારને પૂર્વના સામાયિક નામના ખેડૂતના ભવમાં ચારિત્ર ઉપર ઉદ્વેગ આવી ગયો છે. આર્દ્રકુમારે પૂર્વના ભવમાં તેમના જીવે અને તે ભવની તેમની પત્ની બન્નેએ સારા ભાવથી સંયમ-ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું છે. પછી એક વખત વિહારમાં સાધ્વી થયેલ પત્ની ભેગાં થયાં ત્યારે તેમનું સોળે કળાએ ખીલેલું રૂપ જોઇને મનમાં વિકાર જાગ્યો અને મેં 'ક્યાં સંયમ લીધું' એમ ચારિત્ર ઉપર ઉદ્વેગ આવ્યો. પત્ની સાધ્વીને આ વિકારની વાતની ખબર પડતાં તેણે અનશન કર્યું. પછી આ સાધુએ પણ અનશન કર્યું. પણ ‘ચારિત્રના ઉદ્વેગના’ કારણે એવું ભયંકર અશુભકર્મ બંધાયું કે આર્દ્રકુમારના ભવમાં અનાર્ય દેશમાં જન્મ મળ્યો. માંડ-માંડ ધર્મની અને સંયમની પ્રાપ્તિ થઇ, છતાં પાછું સંયમ છોડીને ચોવીશ વર્ષ સુધી ગૃહસ્થાવાસમાં રહેવું પડ્યું.
ધર્મ કરનારા જીવોએ ખેદ અને ઉદ્વેગદોષથી ઘણા સાવધ રહેવાનુ છે. સામાન્ય અશુભબંધમાં એવો ક્લિષ્ટ કર્મબંધ થવાની તાકાત નથી કે જેવો ક્લિષ્ટ કર્મબંધ ક૨વાની તાકાત મિથ્યાત્વરૂપ ખેદ અને ઉદ્વેગદોષોમાં છે. લક્ષ્મણાસાધ્વીને ભારે અનુબંધવાળું આવું ભયંકર ક્લિષ્ટ કર્મ બંધાયું તેમાં આ ખેદ-ઉદ્વેગદોષ જ કારણ છે. માટે જ ખેદ અને ઉદ્વેગને મહાદોષો કહેવામાં આવે છે. તેને જો દૂર રાખી શકીએ તો ધર્મક્રિયાવડે ઘણો લાભ મેળવી શકીએ.
તારાદૃષ્ટિવાળા મહાત્માઓએ ખેદ અને ઉદ્વેગ બંને દોષને નાબૂદ કર્યા હોય છે. પારલૌકિક હિતના કારણભૂત બધા જ યોગના અનુષ્ઠાનમાં તેમને અખેદ અને અનુગ હોય છે. તેમને એક પણ ધર્માનુષ્ઠાનની બાબતમાં શક્યતારૂપે, ઉપયોગરૂપે કે પરિણતિરૂપે ઉદ્વેગ હોતો નથી. એકાદ અનુષ્ઠાનમાં પણ ઉદ્વેગ હોય તો તારાદૃષ્ટિ કહેવાય નહિ. એવી જ રીતે એકાદ અનુષ્ઠાનમાં (ગુણમાં) પણ જો ખેદ હોય તો મિત્રાદષ્ટિ કહેવાય નહિ. જમાલીને મિથ્યાભિનિવેશ આવ્યો છે, તેમાં રુચિ જાગી છે, પોતાનો અહં ખરાબ નથી લાગ્યો; આમ તેમને ખેદદોષ આવી ગયો છે અને ગુણસ્થાનકની બહાર નીકળી ગયા છે.