________________
૨૪
યોગદૃષ્ટિ સમુચ્ચય
જડ માનીને તેની આશાતનામાં પાપ નથી માનતા. આ તેમની મોટી ભૂલ છે. જ્યારે આપણા ચતુર્વિધ સંઘમાં ચારે નિક્ષેપા પૂજ્ય માનવામાં આવ્યા છે. તેની સાધનસામગ્રીને · પણ પૂજ્ય માની છે. માટે પુસ્તકાદિની અષ્ટપ્રકારી પૂજા કરવામાં આવે છે.
અન્યધર્મી એવા મિત્રાદષ્ટિવાળા જીવો પોત-પોતાનાં અધ્યાત્મશાસ્ત્રો, જેવાં કે ગીતા-ઉપનિષદ વગેરે કે જેમાં અધ્યાત્મની ઘણી વાતો ગૂંથેલી છે, તેનું બહુમાનપૂર્વક લેખન-શ્રવણાદિ કરે છે.
આ પાંચ યોગબીજ એ બોધિબીજના જ પેટાભેદરૂપ છે અને મિત્રાદૃષ્ટિવાળા જીવો તેનો સંચય કરે છે. આથી જ બોધિબીજની પ્રાપ્તિ મિત્રાદૃષ્ટિમાં થાય છે એમ કહેવાય છે.
હવે આ દૃષ્ટિમાં રહેલા બધા જ જીવો આ યોગબીજનું સેવન કરતા જ હોય એવો નિયમ નથી. કેટલાક જીવો એવા પણ હોય છે કે સંયોગના અભાવમાં આ યોગબીજોનું સેવન ન કર્યું હોય છતાં પણ યોગ્યતાના કારણે સેવન કરનારા જીવની જેવા જ આંતરિક પરિણામો પ્રગટી જાય છે. તેના કારણે એ જીવોને આ યોગબીજના શ્રવણમાં અપૂર્વ શ્રદ્ધા પ્રગટે છે. જેથી તેમને એવી સ્થિરાશયવાળી પ્રતિપત્તિ થાય છે કે ‘આ આમ જ છે’. એક જાતનો ચિત્તનો પ્રતિબંધ તેની ઉપર જાગે છે.
બોધિબીજ પામનારા આ મિત્રાદૃષ્ટિવાળા જીવોમાં બધાના આચાર-વિચાર કે જ્ઞાન એકસ૨ખાં નથી હોતાં. તેમાં ઘણા ભેદ હોય છે, પરંતુ સ્થિરાશયરૂપ પ્રતિપત્તિ તો બધાને એકસરખી જ હોય છે. અર્થાત્ યોગબીજોની રુચિ બધાની એકસરખી જ હોય છે. તેનો શ્રદ્ધાપૂર્વક સ્વીકાર કરે છે. સાંભળવાથી પોતાના આત્માને લાભ થયો એમ માને છે. ધર્માનુષ્ઠાનમાં તેમને ફળની ઉત્સુકતા નથી હોતી. અર્થાત્ દેવ-ગુરુ કે ધર્મની ભક્તિ કરી તેમાં પોતાની દૃષ્ટિએ કોઇ ફળ ન દેખાય તો તેમાં કંટાળો લાવતા નથી કે અધીરતા ધારણ કરતા નથી, પરંતુ ઉત્સુકતારહિતપણે ભક્તિ કરે છે. આ રીતે ભક્તિ આરાધના કરતા પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના ઉદયવાળા જીવો સુખપૂર્વક મોક્ષમાં પહોંચી શકે છે. ઋષભદેવ ભગવાનનો જીવ પહેલા ધનાસાર્થવાહના ભવમાં બોધિબીજ પામ્યા છે ત્યારે મિત્રાદષ્ટિવાળા છે.
આ પાંચ યોગબીજોનું સેવન કરીને કે શ્રવણ કરીને તત્ત્વ ઉપરનો રાગ પ્રગટાવવાનો છે. આવી એકસરખી તત્ત્વ ઉપરની રુચિ આ દૃષ્ટિમાં રહેલા બધા જ જીવોને હોય છે.
શાસ્ત્રમાં જે પ્રથમ ગુણસ્થાનક મિથ્યાત્વ નામનું કહ્યું છે, તે તાત્ત્વિક રીતે આ મિત્રાદૃષ્ટિવાળા જીવોથી માંડીને પ્રથમની ચાર દૃષ્ટિ સુધી ઘટી શકે છે.
