________________
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/પ્રસ્તાવના તેના વિવિધ શ્લોકસમૂહને આશ્રયીને આપેલ છે, તેમ અહીં વિવિધ વિષયોને નિરૂપણ કરતાં ચોક્કસ અંકસંલગ્ન ૩૨ પ્રકરણને રચ્યાં અને એક એકમાં ૩૨-૩૨ શ્લોકોનાં ઝૂમખાં મૂકવા દ્વારા મુખ્ય ૩૨ વિષયોની સાંગોપાંગ અને અર્થગંભીર વિશદ છણાવટ કરેલ છે, એવો આ મહાન ગ્રંથ છે. ટૂંકમાં પ્રસ્તુત કૃતિ દ્વાત્રિશદ્ધાત્રિશિકા' યોગ, આગમ અને તર્ક-યુક્તિના શિરમોર સમાન એક અણમોલ, અનુપમ અને અભુત મહાન ગ્રંથ છે. ખરેખર જ, આ શાસ્ત્રોનો વારસો આ કલિકાળમાં આપણને પ્રાપ્ત ન થયો હોત તો આપણે આત્મકલ્યાણ સાધી ન શકત. વર્તમાનમાં તત્ત્વ કે સાર પામવા માટે આલંબનરૂપ આ ગ્રંથ અનેક શાસ્ત્રોના નિચોડરૂપ અમૂલ્ય ખજાનો છે.
દ્વાત્રિશદ્ધાત્રિશિકા ગ્રંથનું આ ૧૯મું પ્રકરણ “યોગવિવેકદ્ધાત્રિશિકા' છે, જેમાં ૧૮મી યોગભેદદ્ધાત્રિશિકામાં અધ્યાત્માદિ પાંચ યોગના ભેદો બતાવ્યા, તે યોગભેદોનો વિશદ બોધ કરાવવા તેના અવાંતર જુદા જુદા ભેદોને અનેક રીતે બતાવીને યોગનો સાંગોપાંગ બોધ કરાવવા ગ્રંથકારશ્રીએ યત્ન કરેલ છે. એ રીતે યોગનો અર્થી જીવ યોગવિવેકનું વિજ્ઞાન કરે તો યોગમાર્ગનો પક્ષપાત વધે, તેમ યોગમાર્ગનો વિશદ બોધ થવાને કારણે યોગમાર્ગમાં પ્રવૃત્તિ કરવામાં પ્રતિબંધક એવા ક્લિષ્ટકર્મોનું વમન થાય અને ક્લિષ્ટકર્મોનું વમન થવાથી જીવ શક્તિ અનુસાર યત્ન કરે તો તેવા યતમાન યોગી ઉત્તરોત્તર અધિક અધિક યોગમાર્ગને પામીને પરમાનંદને પ્રાપ્ત કરે છે, એ વાત ગ્રંથકારશ્રીએ સ્વયં અંતિમ શ્લોકમાં કહેલ છે.
પૂજ્યશ્રીના દરેક ગ્રંથની શરૂઆત સરસ્વતીના બીજમંત્રરૂપ છે શબ્દથી હોય છે અને દરેક બત્રીશીના અંતમાં “પરમાનન્ટ' શબ્દ જોવા મળે છે, તે એક વિશેષતા છે.
૧૮મી યોગભેદબત્રીશીમાં યોગના અધ્યાત્મ, ભાવના, ધ્યાન, સમતા અને વૃત્તિસંક્ષય, એમ પાંચ ભેદો બતાવ્યા. “યોગ એટલે મોક્ષને અનુકૂળ એવી જીવની પરિણતિ”, તે મોક્ષને અનુકૂળ એવી જીવની પરિણતિરૂપ યોગનો અન્ય અન્ય રીતે વિભાગ કરીને યોગના જુદા જુદા અનેક પ્રકારો પ્રસ્તુત ૧૯મી યોગવિવેકબત્રીશીમાં બતાવેલ છે. તેમાં સૌ પ્રથમ સંપૂર્ણ યોગમાર્ગને ત્રણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
