________________
૩૦
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૦ છે, તેમાં વ્યાસઋષિની સાક્ષી ગ્રંથકારશ્રી આપે છે, જે શ્લોક-૧૦માં સ્વયં ગ્રંથકારશ્રી બતાવવાના છે.
ઋતંભરાપ્રજ્ઞા -
તે સત્યં વિMર્તિ' ઋત=સત્ય, સત્યને જે ધારણ કરે, ક્યારે પણ વિપર્યયથી આચ્છાદન ન પામે તે ઋતંભરા પ્રજ્ઞા છે અને તે પ્રજ્ઞાથી યોગી યથાવત્ સર્વ જુએ છે પ્રકૃષ્ટ યોગમાર્ગને પ્રાપ્ત કરે છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે પ્રકૃષ્ટ એવા યોગમાર્ગની પ્રાપ્તિનું કારણ એવી જ પ્રજ્ઞા તે ઋતંભરા પ્રજ્ઞા છે અને તે પ્રાતિજજ્ઞાનરૂપ છે, તેનાથી યોગીને પ્રકૃષ્ટ યોગમાર્ગ પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી મોહનો નાશ કરીને યોગી વીતરાગ બને છે.
ઋતંભરાદિમાં આદિ શબ્દથી તારકજ્ઞાનનું ગ્રહણ છે અને જે સંસારસાગરથી તરવાનું કારણ બને એવું જે જ્ઞાન તે તારકજ્ઞાન છે, એ પ્રકારની વ્યુત્પત્તિથી તારકજ્ઞાન પણ પ્રાતિજજ્ઞાન છે. III અવતરણિકા -
શ્લોક-૯માં કહ્યું કે પ્રતિભજ્ઞાન સામર્થ્યયોગનું જ્ઞાપક છે, જે કારણથી વ્યાસે પણ કહ્યું છે. તેથી હવે વ્યાસે જે કહ્યું છે તે ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે – શ્લોક :
आगमेनानुमानेन योगा(ध्याना)भ्यासरसेन च ।
त्रिधा प्रकल्पयन् प्रज्ञां लभते योगमुत्तमम् ।।१०।। અન્વયાર્થ:
લી+ામેનાનુમાને ધ્યાનાગસરસેન =આગમથી, અનુમાનથી અને ધ્યાનાભ્યાસના રસથી ત્રિધા પ્રજ્ઞા પ્રયત્નત્રણ પ્રકારે પ્રજ્ઞા પ્રકલ્પતો= વ્યાપાર કરતો ઉત્તમ યો નમસ્તે ઉત્તમ યોગને પામે છે. ૧૦માં બ્લોકાર્ય :આગમથી, અનુમાનથી અને ધ્યાનાભ્યાસના રસથી ત્રણ પ્રકારે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
