________________
ઉ૭
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૯ અપેક્ષા વગર પોતાની મેળે જ વેદ્ય એવા તત્વને જેમણે જાણ્યું છે એવા પશ્યકને, ઉદ્દેશ નથી=સત્-અસત્ કર્તવ્યતાનો આદેશ નથી.
ઉદ્દેશનો અર્થ સતુ-અસત્ કર્તવ્યતાનો આદેશ કેમ કર્યો ? તે સ્પષ્ટ કરવા માટે ઉદ્દેશની વ્યુત્પત્તિ બતાવે છે –
દિરતે રૂતિ ઉદ્દેશ:” આ વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે ઉદ્દેશની ક્રિયા પ્રાપ્ત થાય, અને શાસ્ત્રકારોએ યોગ્ય જીવોને ઉદ્દેશીને સત્ય-અસત્ કર્તવ્યતાનો આદેશ કર્યો છે, તે ઉદ્દેશ ક્રિયા છે, અને તેવો આદેશ પશ્યકને નથી માટે પશ્યક એવા નિષ્પન્નયોગવાળાને શાસ્ત્રથી યોગનું આધાર નથી, એમ અવય છે. પશ્યકને ઉદ્દેશ નથી, તેમાં સાક્ષી આપવા માટે કહે છે –
થતોડમિતિમવારે - ‘સો પાનામ્સ નત્યેિ ત્તિ' 1 જ કારણથી આચારમાં= આચારાંગ સૂત્રમાં “પશ્યકને ઉદ્દેશ નથી" એ પ્રમાણે કહેવાયું છે. ૧૯I
ભાવાર્થ :
શાસ્ત્રસાપેક્ષયોગના અનધિકારી ગોત્ર યોગીનુ અને નિષ્પન્નયોગીનું સ્વરૂપ :
ગોત્રયોગી - સંસારમાં કેટલાક જીવોને શાસ્ત્ર દ્વારા કોઈ ઉપકાર થઈ શકતો નથી. આમ છતાં તેવા જીવો આર્યભૂમિમાં જન્મેલા છે તેટલા માત્રથી તેઓને ગોત્રયોગી કહેવામાં આવે છે. આવા ગોત્રયોગીઓનું ચિત્ત ભોગ તરફના અત્યંત વલણવાળું હોય છે. તેથી તેઓ શાસ્ત્રના ઉપદેશ માટે અયોગ્ય છે. શાસ્ત્ર દ્વારા આવા ગોત્રયોગીઓમાં યોગનું આધાન કરાતું નથી. આથી ઉપદેશકો પણ આવા જીવોની અયોગ્યતા જોઈને શાસ્ત્રવચન દ્વારા યોગમાર્ગ બતાવવા માટે પ્રયત્ન કરતા નથી.
નિષ્પન્નયોગી :- વળી નિષ્પન્નયોગવાળા જીવોને પણ શાસ્ત્ર દ્વારા યોગનું આધાન કરાતું નથી.
નિષ્પન્નયોગવાળા એટલે સામર્મયોગની પ્રાપ્તિથી જેઓનું કાર્ય નિષ્પન્ન થયું છે, તે નિષ્પન્નયોગવાળા છે. આવા નિષ્પન્નયોગવાળા જીવો પોતાના બોધના બળથી અસંગઅનુષ્ઠાનના પ્રવાહના સેવનથી સિદ્ધયોગવાળા છે. તેથી આવા જીવોમાં શાસ્ત્ર દ્વારા યોગનું આધાન કરાતું નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
