________________
૦૮
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૮ શાસ્ત્રવિધિ અનુસાર યમનું પાલન કરે છે, તેવા પણ યોગીને અનાભોગથી સૂક્ષ્મ અતિચાર લાગવાનો સંભવ રહે છે, કે બાધક સામગ્રીથી સ્કૂલના થવાનો સંભવ રહે છે; તેથી તેઓ યમના પાલનમાં ક્યાંય અતિચાર ન લાગે એ પ્રકારના ઉપયોગથી યમના પાલનમાં યત્ન કરતા હોય છે. તેવા યોગીઓ શાસ્ત્રાનુસારી યમનું પાલન કરી કરીને યમવિષયક વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમભાવને પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે, યમના પાલનમાં પ્રતિબંધક કર્મોનો વિશિષ્ટ ક્ષયોપશમભાવ થયેલો હોવાને કારણે, યમના સેવનમાં અતિચારની સંભાવના રહેતી નથી. તેથી તેઓ અતિચારની ચિંતાથી રહિત યમનું સેવન કરે છે, તે સ્થિરયમ છે.
વસ્તુતઃ અનુષ્ઠાન સેવનાર યોગી અનુષ્ઠાનમાં અતિચાર ન લાગે તેવી ચિંતા કરે નહિ તો તેમનું અનુષ્ઠાન અતિચારથી નિરપેક્ષ પરિણામવાળું હોવાને કારણે અસાર બને છે. તેથી યોગીએ અનુષ્ઠાનમાં અતિચાર ન લાગે તેની ચિંતા કરવી જોઈએ. અતિચારની ચિંતા એ જીવમાં પ્રગટેલો ગુણવિશેષ છે, જે અનુષ્ઠાનની સમ્યગૂ નિષ્પત્તિનું કારણ છે. અતિચારની ચિંતાવાળા યોગીઓ અનુષ્ઠાનમાં અતિચાર ન લાગે તેવો યત્ન કરે છે, અને ક્વચિત્ અતિચાર લાગી જાય તોપણ શુદ્ધિ માટે યત્ન કરે છે; પરંતુ સ્થિરયમવાળા યોગીઓને તો અતિચારનો જ સંભવ નથી. માટે અતિચારની ચિંતા નથી. તેથી સ્થિરયમવાળાને અતિચારની ચિંતાનો અભાવ દોષરૂપ નથી, પરંતુ ગુણરૂપ છે; અને જેઓ સ્થિરયમવાળા નથી, તેઓ અતિચારની ચિંતા ન કરે તે દોષરૂપ છે. પરા અવતરણિકા -
શ્લોક-૨૬માં ઈચ્છાયમ અને પ્રવૃત્તિયમનું સ્વરૂપ બતાવ્યું. ત્યારપછી શ્લોક-૨૭માં સ્થિરયમનું સ્વરૂપ બતાવ્યું, હવે સિદ્ધિયમનું સ્વરૂપ ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે – શ્લોક :
परार्थसाधिका त्वेषा सिद्धिः शुद्धान्तरात्मनः । अचिन्त्यशक्तियोगेन चतुर्थो यम उच्यते ।।२८।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
