________________
૭૬
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૩ સિદ્ધિયમના અત્યંત અર્થી અને શુશ્રુષાદિ ગુણથી યુક્ત એવા પ્રવૃત્તચકયોગી છે. ll૨3II.
* શ્લોકમાં કહેલ ‘તુ' શબ્દ પાદપૂર્તિ માટે છે. ટીકા -
प्रवृत्तचक्रास्त्विति-प्रवृत्तचक्रास्तु पुनः यमद्वयस्य इच्छायमप्रवृत्तियमलक्षणस्य, समाश्रया-आधारीभूताः, शेषद्वयार्थिनः स्थिरयमसिद्धियमद्वयार्थिन: अत्यन्तं सदुपायप्रवृत्त्या, शुश्रूषादयो गुणाः शुश्रूषाश्रवणग्रहणधारणविज्ञानोहापोह (तत्त्वाभिनिवेश) लक्षणास्तैरन्विताः युक्ताः ।।२३।। ટીકાર્ય :
પ્રવૃત્તિવા ... યુવત્તા: || વળી પ્રવૃત્તચક્રાયોગી યમદ્ભયતા=ઈચ્છાયમ અને પ્રવૃત્તિમસ્વરૂપ યમદ્રયના આશ્રયવાળા છે=આધારભૂત છે, અને સાચા ઉપાયમાં પ્રવૃત્તિ હોવાને કારણે શેષઢયના અત્યંત અર્થી છેઃસ્થિરયમ અને સિદ્ધિયમ એ બેના અત્યંત અર્થી છે. વળી શુશ્રુષાદિ આઠ ગુણો શુશ્રષા, શ્રવણ, ગ્રહણ, ધારણ, વિજ્ઞાન, ઊહ, અપોહ અને તત્ત્વાભિનિવેશરૂપ બુદ્ધિના આઠ ગુણોથી અવિતયુક્ત છે. ૨૩
• ટીકામાં શશ્રપાશ્રવપ્રદUધારવિજ્ઞાનદિપદ ..... પછી તત્ત્વમનિવેશ શબ્દ યોગદૃષ્ટિ શ્લોક-૨૧૨ની ટીકામાં છે, તે મુજબ હોવું જોઈએ. ભાવાર્થ - શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી પ્રવૃત્તચયોગીનું સ્વરૂપ –
(૧) ઈચ્છાયમ અને પ્રવૃત્તિયમને સેવનારા, સ્થિરયમ અને સિદ્ધિયમના અત્યંત અર્થી :
ઈચ્છાયમ, પ્રવૃત્તિયમ, સ્થિરયમ અને સિદ્ધિયમ એ ચાર પ્રકારના યમમાંથી પ્રવૃત્તચયોગી ઈચ્છાયમને સેવી ચૂકેલા છે અને પ્રવૃત્તિમને સેવનારા હોય છે.
જ્યાં સુધી પરિપૂર્ણ યમની પ્રવૃત્તિ ન થઈ શકે ત્યાં સુધી પાંચ પ્રકારના અહિંસાદિ યમોમાં જેઓ યત્ન કરતા હોય તે ઈચ્છાયમવાળા છે, અને તેઓ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
