________________
૮૪
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨૬ પાલન પણ, પ્રવૃત્તિયમ જ છે એમ ન કહેવું. કેવલ તથાવિધિસુંદર ચેષ્ટાના કારણે શમસંયુત એવા યમના પાલનની સુંદર ચેષ્ટાને કારણે, પ્રધાન ઈચ્છાયમ જ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે શમસંયુત કાલાદિપિકલ યમના પાલનને પ્રધાન ઈચ્છાયમ કેમ કહ્યો ? તેમાં ગ્રંથકારશ્રી હેતુ કહે છે –
તાત્ત્વિ ..... તિશયિત્વાન્ ! તાત્વિક પક્ષપાતનું પણ દ્રવ્યક્રિયાઓથી અતિશાયીપણું છે. તાત્ત્વિક પક્ષપાતનું દ્રવ્યક્રિયાઓથી અતિશાયીપણું છે, તેમાં સાક્ષી આપે છે –
તવક્તમ્ - તેeતાત્વિક પક્ષપાતનું દ્રવ્યક્રિયાથી અતિશાયીપણું છે કે, કહેલું છે=યોગદષ્ટિ ગ્રંથ શ્લોક-૨૨૩માં કહેલું છે.
“તત્ત્વ: _..... વદ્યોતયરિવ” || “તાત્વિક પક્ષપાત અને ભાવશૂન્ય જે ક્રિયા, આ બેનું સૂર્ય અને ખજુઆની જેમ અંતર જાણવું.”
પૂર્વમાં કહ્યું કે પ્રવૃત્તિયમમાં શાસ્ત્રાનુસારી અવિકલ યમોનું પાલન અભિપ્રેત છે, માટે ઈચ્છાયમમાં અતિવ્યાપ્તિ આવશે નહિ. ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે શાસ્ત્રમાં સંવિગ્નપાક્ષિકને પ્રવૃત્તચક્રયોગી કહેલા છે અને પ્રવૃત્તચકયોગીને પ્રવૃત્તિયમ જ હોય છે. વળી સંવિગ્નપાક્ષિકનું ચારિત્રનું પાલન અવિકલ નથી. તેથી શાસ્ત્રના વિકલ પાલનમાં પણ પ્રવૃત્તિમય સ્વીકારવો જોઈએ, અને તેમ સ્વીકારીએ તો પ્રવૃત્તિયમમાં અવિકલ પાલન અભિપ્રેત છે તે કથનનો વિરોધ આવે. તેના નિરાકરણ માટે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે –
સવિન ... ભાવનીયમ્ || વળી સંવિગ્સપાક્ષિકના પ્રવૃત્તચક્રપણાના અનુરોધમાં=પ્રવૃત્તચક્રવરૂપે સ્વીકારમાં, આ=કાલાદિથી વિકલ એવું યમનું પાલન, પ્રવૃત્તિયમ જ છે; કેમ કે તેનું પ્રવૃત્તિયમનું, શાસ્ત્રયોગ સાથે અનિયતપણું છે, એ પ્રમાણે નયભેદથી ભાવન કરવું. ૨૬ ભાવાર્થ :
(૧) ઈચ્છાયમનું સ્વરૂપ :- જે જીવોને ઈચ્છાયમવાળા યોગીઓની કથામાં પ્રીતિ થાય છે અને તે પ્રીતિથી સહિત યમના પાલનની ઈચ્છા વર્તે છે અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
