________________
યોગવિવેકદ્વાત્રિંશિકા/મ્લોક-૨૬
૮૫
સ્વશક્તિ અનુસાર ઈચ્છાયમમાં યત્ન કરે છે, આમ છતાં શાસ્ત્રવિધિ મુજબ અવિકલ પાલન થતું નથી, તેવા યોગીઓના યમનું સેવન ઈચ્છાયમ છે.
(૨) પ્રવૃત્તિયમનું સ્વરૂપ :- જે યોગીઓ શમપરિણામથી યુક્ત છે અને શમપરિણામથી યુક્ત હોવાને કારણે અનુષ્ઠાનના પ્રારંભથી માંડીને અંત સુધી શાસ્ત્રાનુસારી સમ્યક્ પાલન કરી શકે છે, તેવા યોગીઓનું યમનું પાલન પ્રવૃત્તિયમ છે.
જે પ્રવૃત્તિચક્રયોગી પ્રવૃત્તિયમવાળા થયા, તેની પૂર્વે કાલાદિથી વિકલ યમનું પાલન ઉપશમ અન્વિત કરતા હતા. આમ છતાં કાલાદિથી વિકલ યમના પાલનની ક્ષણમાં તે યોગી ઈચ્છાયમવાળા હતા, પરંતુ પ્રવૃત્તિયમવાળા ન હતા. અને પ્રવૃત્તિયમના લક્ષણમાં શાસ્ત્રવિધિથી અવિકલ શમસાર યમનું પાલન પ્રવૃત્તિયમ છે એમ કહ્યું, તેથી તેમના ઈચ્છાયમના પાલનમાં પ્રવૃત્તિયમના લક્ષણની અતિવ્યાપ્તિ થશે નહિ.
અહીં કોઈ કહે કે પ્રવૃત્તચક્રયોગી પ્રવૃત્તચક્ર બન્યા તે પૂર્વેના તેમના કાલાદિથી વિકલ છતાં ઉપશમ અન્વિત યમના પાલનક્ષણવાળા યમને ઈચ્છાયમ ન માનીએ, અને પ્રવૃત્તિયમ માનીએ તો શું વાંધો છે ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે --
કાલાદિથી વિકલ યમોના પાલનક્ષણવાળો ઉપશમ અન્વિત યમ પ્રવૃત્તિયમ જ નથી, કેવલ પ્રવૃત્તિયમનું કારણ બને તેવી સુંદર ચેષ્ટા હોવાને કારણે પ્રધાન ઈચ્છાયમ જ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે કાલાદિથી વિકલ ઉપશમ અન્વિત યમના પાલનને પ્રધાન ઈચ્છાયમ છે, એમ કેમ કહ્યું ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે
તાત્ત્વિક પક્ષપાતનું પણ દ્રવ્યક્રિયાથી અતિશયપણું છે. તેથી જેઓ માત્ર દ્રવ્યક્રિયા કરે છે, તેઓમાં જે શુભભાવ છે, તેના કરતાં દ્રવ્યક્રિયા નહિ કરનારા છતાં તાત્ત્વિક ક્રિયાના પક્ષપાતી જીવોમાં વર્તતો તાત્ત્વિક પક્ષપાત શ્રેષ્ઠ છે; અને જે જીવો પરિપૂર્ણ વિધિશુદ્ધ ક્રિયા કરવાના પક્ષપાતરૂપ તાત્ત્વિક ક્રિયાના પક્ષપાતવાળા છે, અને કાંઈક ત્રુટિત પણ ઈચ્છાયમને સેવી રહ્યા છે, તેઓનું ઈચ્છાયમનું સેવન તાત્ત્વિક પક્ષપાતરહિત યમના સેવનવાળા કરતાં પ્રધાન ઈચ્છાયમના સેવનરૂપ છે; અને વિધિશુદ્ધ કરવાના પક્ષપાત વગરના જીવો જે યમોનું સેવન કરે છે, તે યોનું સેવન દ્રવ્યક્રિયામાત્રરૂપ છે, તેથી કાલાદિથી વિકલ પરંતુ તાત્ત્વિક પક્ષપાતયુક્ત એવા યમોનું પાલન પ્રવૃત્તિયમ નથી, પરંતુ પ્રધાન ઈચ્છાયમ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
--
www.jainelibrary.org
