________________
૭૭
યોગવિવેકદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૨૪
શાસ્ત્રાનુસા૨ી પાંચ પ્રકારના યમોનું સમ્યક્ પાલન કરનારા બને છે ત્યારે પ્રવૃત્તિયમવાળા થાય છે અને પ્રવૃત્તિયમવાળા યોગીઓ પ્રવૃત્તચક્રયોગી કહેવાય છે.
આવા પ્રકારના પ્રવૃત્તચક્રયોગીઓ સ્થિરયમ અને સિદ્ધિયમના અત્યંત અર્થા હોય છે. આથી પોતે જે યમ સેવી રહ્યા છે, તેને સમ્યગ્ સ્થિર કરવા માટે જે ઉચિત ઉપાયો છે, તેમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે, તેથી નક્કી થાય છે કે પ્રવૃત્તચયોગીઓ ઈચ્છાયમ કે પ્રવૃત્તિયમને સેવનારા હોય છે અને સ્થિરયમ અને સિદ્ધિયમના અત્યંત અર્થી હોય છે.
(૨) શુશ્રુષાદિ ગુણોથી યુક્ત :
પ્રવૃત્તચક્રયોગીઓ સદુપાયમાં પ્રવૃત્તિ કરી રહ્યા છે. આથી તેઓ સદુપાયની સમ્યક્ પ્રાપ્તિના અનન્ય ઉપાયભૂત એવા શુશ્રુષાદિ આઠ ગુણોને ધારણ કરનારા હોય છે. તેથી ઉચિત સ્થાનેથી તત્ત્વને સાંભળીને સમ્યગ્દ્બોધ કરીને તત્ત્વનો અભિનિવેશ કરે છે, તત્ત્વના અત્યંત અભિનિવેશથી તત્ત્વની પ્રાપ્તિના સદુપાયમાં પ્રવૃત્તિ કરે છે અને તે પ્રવૃત્તિ દ્વારા ક્રમે કરીને અવશ્ય સ્થિરયમ અને સિદ્ધિયમને પ્રાપ્ત કરશે. આવા પ્રકારના પ્રવૃત્તચક્રયોગીઓને શાસ્ત્રથી તે તે પ્રકારનો બોધ થવા દ્વારા ઉપકાર થાય છે, તેથી પ્રવૃત્તચક્રયોગી શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી છે. II૨૩૩॥
અવતરણિકા :
શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી ફુલયોગી અને પ્રવૃત્તચક્રયોગી છે, એમ શ્લોક-૨૦માં કહ્યું અને કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચક્રયોગીનું સ્વરૂપ શ્લોક-૨૧ થી ૨૩ સુધી બતાવ્યું. હવે શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી એવા પણ જીવોનો કુલયોગી અને પ્રવૃત્તચક્રયોગીમાં સમુચ્ચય ન થયો હોય, તેવા કેટલાક જીવો આદ્ય અવંચકયોગની પ્રાપ્તિથી શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી છે, તે બતાવવા અર્થે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે
શ્લોક ઃ
आद्यावञ्चकयोगाप्त्या तदन्यद्वयलाभिनः । एतेऽधिकारिणो योगप्रयोगस्येति तद्विद: ।।२४।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
