________________
યોગવિવેકદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૧૯
અહીં પ્રશ્ન થાય કે નિષ્પક્ષયોગવાળા પણ યોગીઓ વીતરાગ સર્વજ્ઞ થયા નથી, માટે તેઓને વીતરાગ સર્વજ્ઞ થવા યોગમાર્ગ સેવવાનો બાકી છે. તેથી તે સેવવાની દિશાને બતાવવા શાસ્ત્ર ઉપકારી થશે. માટે નિષ્પન્નયોગવાળાને શાસ્ત્ર દ્વારા યોગનું આધાન કરાતું નથી, તેમ કેમ કહી શકાય ? તેથી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે -
પશ્યકને ઉદ્દેશ નથી.”
૬૮
આશય એ છે કે સામર્થ્યયોગવાળા યોગીઓને પોતાને કઈ દિશામાં યત્ન કરવો જોઈએ, તેવો બોધ થઈ ચૂક્યો છે. તેવા જીવોને ઉદ્દેશીને શાસ્ત્ર આ કર્તવ્ય છે અને આ અકર્તવ્ય છે, તેવો આદેશ કરતું નથી; કેમ કે જે જીવોને સ્વભૂમિકા અનુસાર શું કર્તવ્ય છે અને શું અકર્તવ્ય છે, તેવો બોધ નથી તેવા જીવોને તેવો બોધ કરાવવા માટે શાસ્ત્ર ઉપયોગી છે, અને સામર્થ્યયોગવાળાને તેવો બોધ સ્વયં વર્તે છે. તેથી સ્વબોધના બળથી જ તેઓ મોહનો નાશ કરવા માટે ઉદ્યમ કરી રહ્યા છે. માટે શાસ્ત્ર દ્વારા તેઓમાં યોગનું આધાન કરાતું નથી.
આનાથી એ ફલિત થયું કે યોગદૃષ્ટિ ગ્રંથમાં ગોત્રયોગીને ‘ભૂમિભવ્ય' કહેલ છે તેવા ગોત્રયોગી અને નિષ્પન્નયોગી બંને શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી છે. ॥૧૯॥
શ્લોક-૧૯નો સારાંશ :
-: શાસ્ત્રસાપેક્ષયોગના અનધિકારી :
ગોત્રયોગી
મલિન અંતઃકરણ હોવાને કારણે
શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અનધિકારી
નિષ્પન્નયોગી
સ્વયં તત્ત્વને જાણેલ હોવાથી
શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગના અધિકારી
* ગોત્રયોગીઓ યોગમાર્ગ માટે યોગ્યતારૂપ કોઈ વિશેષતા વગર સામાન્યથી આર્યદેશમાં જન્મરૂપ ભૂમિની અપેક્ષાએ યોગ્ય છે.
અવતરણિકા :
Jain Education International
શ્લોક-૧૯ની અવતરણિકામાં કહેલ કે શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગનું અધિકારીપણું અને શાસ્ત્રસાપેક્ષ યોગનું અનધિકારીપણું : આ બંનેને આશ્રયીને યોગના
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
