________________
૪૮
અને ભાવનારૂપ તાત્ત્વિક છે.
યોગવિવેકદ્વાત્રિંશિકા/બ્લોક-૧૪
નિશ્ચયથી=ઉપચારના પરિહારરૂપ નિશ્ચયનયથી, ઉત્તરને જ=ચારિત્રીને જ, આયોગ તાત્ત્વિક યોગ હોય છે. ।।૧૪।।
ભાવાર્થ:
તાત્ત્વિક યોગના અધિકારી :
કારણમાં કાર્યના ઉપચારને યોગ સ્વીકારનાર વ્યવહારનયથી અપુનર્બંધકને અને સમ્યગ્દષ્ટિને અધ્યાત્મરૂપ અને ભાવનારૂપ તાત્ત્વિક યોગ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે અધ્યાત્મરૂપ અને ભાવનારૂપ તાત્ત્વિક યોગ પરમાર્થથી અપુનર્બંધક અને સમ્યગ્દષ્ટિને નથી, પરંતુ પરમાર્થથી અધ્યાત્મરૂપ અને ભાવનારૂપ તાત્ત્વિક યોગનું કારણ બને એવો યોગ અપુનર્બંધકને અને સમ્યગ્દષ્ટિને છે, અને તેથી કારણને પણ કાર્યરૂપે કહેનાર વ્યવહારનય અપુનર્બંધકને અને સમ્યગ્દષ્ટિને અધ્યાત્મરૂપ અને ભાવનારૂપ તાત્ત્વિક યોગ સ્વીકારે છે.
વસ્તુત: આગમને પરતંત્ર થઈને જેઓ સદનુષ્ઠાન કરતા હોય તેમનાં સદનુષ્ઠાનો અધ્યાત્મરૂપ અને ભાવનારૂપ તાત્ત્વિક યોગ બને. અપુનર્બંધકને સૂક્ષ્મ બોધ નહિ હોવાથી આગમ અનુસાર અનુષ્ઠાન કરી શકે તેમ નથી; અને અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિને સૂક્ષ્મ બોધ હોવા છતાં આગમને પરતંત્ર થઈ શકે તેવું સીર્ય નહીં હોવાથી આગમને ૫૨તંત્ર થઈને સદનુષ્ઠાન કરી શકે તેમ નથી. આમ છતાં શાસ્ત્રવચન પ્રત્યે સ્થૂલથી રુચિવાળા અપુનર્બંધકનું, અને શાસ્ત્ર પ્રત્યેની પૂર્ણ રુચિવાળા અને શાસ્ત્રાનુસારી ક૨વાની ઈચ્છાવાળા સમ્યગ્દષ્ટિ જીવોનું, જે કાંઈ ત્રુટિત અનુષ્ઠાન છે, તે પણ પરંપરાએ શુદ્ધ અનુષ્ઠાનનું કારણ છે, માટે ઉપચારથી વ્યવહારનય તેને પણ તાત્ત્વિક યોગ કહે છે.
વળી ઉપચારના પરિહારને સ્વીકારનાર નિશ્ચયનયથી ચારિત્રીને જ= દેશવિરતિધર અને સર્વવિરતિધરને જ, અધ્યાત્મરૂપ અને ભાવનારૂપ તાત્ત્વિક યોગ છે; કેમ કે દેશિવરતિધર અને સર્વવિરતિધર પોતપોતાની ભૂમિકાનું અનુષ્ઠાન આગમને પરતંત્ર થઈને કરે છે ત્યારે તેમને પારમાર્થિક અધ્યાત્મયોગ અને ભાવનાયોગ પ્રવર્તે છે. ૧૪
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
