________________
યોગવિવેકદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૧૬
અધ્યાત્મયોગ અને ભાવનાયોગ છે.
વળી આ ધ્યાનાદિકયોગ ચારિત્રવાળાને જ હોય છે, પરંતુ અચારિત્રવાળાને હોતો નથી.
૫૩
વળી આ ધ્યાનાદિકયોગ તાત્ત્વિક અને અતાત્ત્વિક એવા બે ભેદવાળો નથી, પરંતુ તાત્ત્વિક એકસ્વરૂપવાળો છે.
વળી જેમ અધ્યાત્મયોગ અને ભાવનાયોગ વ્યવહારથી તાત્ત્વિક અને નિશ્ચયથી તાત્ત્વિક એમ બે ભેદવાળો છે, તેમ આ ધ્યાનાદિક્યોગ વ્યવહારથી તાત્ત્વિક અને નિશ્ચયથી તાત્ત્વિક એમ બે ભેદવાળો નથી, પરંતુ નિશ્ચયથી જ તાત્ત્વિક એક સ્વરૂપવાળા છે, અને તે બતાવવા માટે પારમાર્થિક એક સ્વરૂપવાળો ધ્યાનાદિકયોગ છે, તેમ કહેલ છે.
આ ધ્યાનાદિકયોગ સાતમી દૃષ્ટિવાળા યોગી આદિને ઉલ્લસિત થાય છે. તેની પૂર્વે પારમાર્થિક ધ્યાનાદિકયોગ નથી, એ બતાવવા માટે ‘યથાસ્થાન’ કહેલ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે યોગનાં આઠ અંગોમાંથી છઠ્ઠી દૃષ્ટિ સુધી ધ્યાન નામનું યોગાંગ આવતું નથી, પરંતુ સાતમી દૃષ્ટિમાં આવે છે, અને આ ધ્યાન સમતા સાથે સંલગ્ન છે. તેથી પ્રથમ ધ્યાન અને પછી સમતા પ્રગટે છે, માટે ધ્યાનયોગને ઉત્તરભાવી સમતાયોગ છે, અને પ્રથમના ધ્યાન પછી પ્રગટ થયેલ સમતાનો પરસ્પર ઉત્તર ઉત્તરના ધ્યાનનો અને ઉત્તર ઉત્તરની સમતાનો કાર્યકારણભાવ છે.
જેમ કે પ્રથમ ધ્યાનયોગ નામનો ત્રીજો યોગભેદ પ્રગટ્યો ત્યારે સમતાયોગ નામનો ચોથો યોગભેદ ન હતો, પરંતુ તે ધ્યાનયોગથી સમતાયોગ આવે છે, અને પછી તે સમતા ઉત્તરના બળવાન ધ્યાનને પ્રગટ કરે છે, અને તે બળવાન ધ્યાન પૂર્વ કરતાં અધિક બળવત્તર સમતાને પ્રગટ કરે છે. તેથી સાતમી દૃષ્ટિમાં આવેલા જીવો ધ્યાન અને સમતા દ્વા૨ા ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામતા હોય છે, અને જ્યારે કેવલજ્ઞાન પામે છે, ત્યારે મનના વિકલ્પોરૂપ વૃત્તિઓના સંક્ષયરૂપ પ્રથમ વૃત્તિસંક્ષય નામનો યોગ પ્રગટે છે, અને જ્યારે યોગનિરોધ કરે છે ત્યારે સર્વ વૃત્તિઓના સંક્ષયરૂપ બીજો વૃત્તિસંક્ષય નામનો યોગ પ્રગટે છે. II૧૬॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
