________________
પ૧
યોગવિવેકદ્ધાત્રિશિકા/શ્લોક-૧૬ તેઓની યોગસેવનની ક્રિયા અનર્થરૂપ છે.
સફઆવર્તનાદિવાળા જીવો પણ સાધુવેષ ગ્રહણ કરે, સાધુના આચારો પાળે અને સાધુ જેવી સુંદર ભાષા વગેરે પણ બોલે; આમ છતાં આ સુંદર ક્રિયાઓ સંસારના અંતનું કારણ છે, માટે તે ક્રિયાઓને સેવીને હું સંસારનો અંત કરું” તેવા સંવેગના પરિણામનું કારણ બને એવી શ્રદ્ધા તેઓમાં હોતી નથી, કેમ કે તેઓમાં સદા અશુદ્ધ પરિણામ વર્તી રહ્યો છે અર્થાત્ સંસાર પ્રત્યે ગાઢ આકર્ષણનો અશુદ્ધ પરિણામ વર્તી રહ્યો છે. તેથી સદુપદેશને સાંભળીને પણ ભગવાનના વચન પ્રત્યેની લેશ પણ શ્રદ્ધા તેમને થતી નથી. માત્ર તુચ્છ, ઐહિક અને પારલૌકિક ફળના અર્થે તેઓ ધર્માનુષ્ઠાન કરે છે અને તેઓનું ધર્માનુષ્ઠાન દૂર-દૂરવર્તી પણ મોક્ષનું કારણ નહિ હોવાથી વ્યવહારનય કે નિશ્ચયનય તેને યોગરૂપે સ્વીકારતો નથી. તેઓના ધર્મના સર્વ આચારો બાહ્યથી સુંદર સેવાતા હોય તોપણ મોક્ષનું કારણ નહિ બનવાથી યોગરૂપ નથી. તે સ્પષ્ટ કરવા માટે ટીકામાં કહ્યું કે તેઓને સાધુનો વેષ, સાધુની ચેષ્ટા આદિ માત્ર જ છે, પરંતુ કાંઈપણ શ્રદ્ધાળુપણું નથી.
આનાથી એ ફલિત થાય છે કે જેમને કાંઈક પણ ભગવાનના વચનમાં શ્રદ્ધા છે, તેવા જીવો યોગ્ય ઉપદેશકને પામીને “આ અનુષ્ઠાનને સેવીને હું સંસારથી નિસ્તાર પામું” એવા અભિલાષરૂપ સંવેગના પરિણામવાળા અવશ્ય થાય છે. IIઉપાય અવતરણિકા -
સામાન્યથી તાત્વિક અને અતાત્વિક એમ બે ભેદથી શ્લોક-૧૩માં યોગ બતાવ્યો. ત્યારપછી અધ્યાત્મ અને ભાવનારૂપ તાત્વિકયોગ વ્યવહારથી કોને છે અને નિશ્ચયથી કોને છે ? તે શ્લોક-૧૪માં બતાવ્યું અને અધ્યાત્મ અને ભાવનારૂપ યોગ બંને નયથી અતાત્વિક કોને છે, તે શ્લોક-૧૫માં બતાવ્યું. હવે અધ્યાત્મયોગ અને ભાવનાયોગ સિવાયના તાત્વિક ધ્યાનાદિ યોગ કોને હોય છે ? તે ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે – શ્લોક :
शुद्ध्यपेक्षो यथायोगं चारित्रवत एव च । हन्त ध्यानादिको योगस्तात्त्विकः प्रविजृम्भते ।।१६।।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
