________________
યોગવિવેકદ્વાત્રિશિકા/બ્લોક-૧૮
૬૧ અહીં પ્રશ્ન થાય કે જે યોગમાં કર્મબંધ ન હોય તેવો યોગ અનાશ્રવયોગ કહીએ તો અયોગીકેવલી ગુણસ્થાનકવાળાનો યોગ કર્મબંધ વગરનો છે, તેથી અયોગીકેવલીના યોગને અનાશ્રવયોગ કહી શકાય, પરંતુ અયોગીકેવલીની પૂર્વના બારમા-તેરમાં ગુણસ્થાનકવર્તી યોગીના યોગને અનાશ્રવયોગ કહી શકાય નહિ. તેથી ગ્રંથકારશ્રીએ ખુલાસો કર્યો કે તત્ત્વાંગ પ્રાપક એવા વ્યવહારનયથી તેમના યોગને પણ અહીં અનાશ્રવયોગ ગ્રહણ કરેલ છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે તત્ત્વને સ્વીકારનાર નિશ્ચયનય છે, અને તે નથી વિચારીએ તો જે યોગમાં કર્મબંધ ન હોય તે યોગને અનાશ્રવયોગ કહી શકાય; અને અયોગીકેવલી ગુણસ્થાનકમાં મોક્ષનું કારણ એવો યોગ વર્તે છે, અને અયોગીકેવલીમાં કર્મબંધ નથી, તેથી અયોગીકેવલીનો યોગ નિશ્ચયનયથી અનાશ્રવયોગ તરીકે પ્રાપ્ત થાય; અને તે અનાશ્રવયોગની પ્રાપ્તિનું કારણ જે હોય તેને પણ અનાશ્રવયોગ તરીકે સ્વીકારનાર જે વ્યવહારનય છે, તે નિશ્ચયપ્રાપક વ્યવહારનયથી વિચારીએ તો, બારમા ગુણસ્થાનકથી અનાશ્રવયોગ છે; કેમ કે બારમા ગુણસ્થાનકની પ્રાપ્તિ પછી અવશ્ય ચૌદમું ગુણસ્થાનક તે જ ભવમાં આવશે. તેથી નિશ્ચયને પ્રાપ્ત કરાવનારો જે વ્યવહારનય છે, તે નયથી બે સમયના થતા કર્મબંધવાળા ૧૨મા, ૧૩મા ગુણસ્થાનકમાં વર્તતા એવા યોગને પણ અનાશ્રવયોગ કહેવાય છે. વળી નિશ્ચયપ્રાપક વ્યવહારનયને સામે રાખીને ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે અનાશ્રવયોગ એક જન્મવાળો હોય છે; કેમ કે ૧૨મા ગુણસ્થાનકને પ્રાપ્ત કર્યા પછી યોગી અન્ય જન્મને પ્રાપ્ત કરતા નથી.
વળી ૧૦મા ગુણસ્થાનક સુધીના અધ્યાત્માદિ યોગોને સેવનારા જે યોગી છે, તે યોગીનો યોગ સાશ્રવ છે; કેમ કે ૧૦મા સૂક્ષ્મસંપરાય ગુણસ્થાનક સુધી યોગમાર્ગમાં પ્રવર્તતા યોગીઓ અવશ્ય કર્મબંધ કરે છે; અને જે સાપાયયોગી છે તે સાપાયયોગીને તો ઘણા જન્મને કરનારો સાશ્રવયોગ છે.
આનાથી એ ફલિત થાય કે ચરમશરીરીને ૧૦મા ગુણસ્થાનક સુધી સાશ્રવયોગ છે તોપણ તે સાવ યોગ ઘણા જન્મને કરનારો નથી, અને જે સાપાયયોગી છે તે યોગીને ઘણા જન્મને કરનાર સાશ્રવયોગ છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે સા2વયોગવાળા જે યોગીઓ અધ્યાત્માદિ યોગને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
