________________
४५
ભાવાર્થ:
સામાન્યથી તાત્ત્વિક અને અતાત્ત્વિક બે પ્રકારના યોગનું સ્વરૂપ ઃસામાન્યથી યોગના બે ભેદ છે :
યોગવિવેકદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૧૩
(૧) તાત્ત્વિક યોગ અને (૨) અતાત્ત્વિક યોગ.
આ બે ભેદોમાં વિશેષ ભેદોનું ગ્રહણ કરેલ નથી, પરંતુ એક વાસ્તવિક યોગ છે અને તેના કોઈપણ ભેદનો વિભાગ કર્યા વગર અવાસ્તવિક યોગથી વાસ્તવિક યોગને જુદો બતાવવા માટે આ બે વિભાગો પાડેલ છે.
(૧) વાસ્તવિક યોગ એટલે કોઈપણ નયથી મોક્ષના યોજનફળવાળો હોય તે યોગ. જેમ – નિશ્ચયનયથી દેશવિરતિગુણસ્થાનક પૂર્વે યોગનો પ્રારંભ થતો નથી, જ્યારે વ્યવહારનયથી તો અપુનર્બંધકને પણ યોગની પ્રાપ્તિ છે. તેથી વ્યવહારનયથી કે નિશ્ચયનયથી કોઈપણ નયથી યોગની પ્રાપ્તિ હોય, જે અવશ્ય દૂર-આસન્નભાવથી મોક્ષનું કારણ છે તે તાત્ત્વિક યોગ છે.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે મોક્ષને અનુકૂળ એવી અપુનર્બંધક દશાની આદ્ય ભૂમિકાથી માંડીને ચૌદમા ગુણસ્થાનક સુધીનો યોગ તાત્ત્વિક યોગ છે.
(૨) અવાસ્તવિક યોગ એટલે તે યોગનું સેવન કોઈપણ નયથી મોક્ષલક્ષણ ફળવાળું નથી. ફક્ત યોગને ઉચિત એવો વેષ અને બાહ્ય આચારોનું પાલન છે, તેથી યોગના જેવો ભાસે છે, પણ તે વાસ્તવિક યોગ નથી.
આનાથી એ પ્રાપ્ત થાય કે યોગને અનુકૂળ વેષ ગ્રહણ કર્યો હોય અને યોગના આચારોનું પાલન હોય, આમ છતાં મોક્ષને અનુકૂળ ભવવૈરાગ્યાદિ ભાવ લેશ પણ ન હોય તો તે અતાત્ત્વિક યોગ છે.
સારાંશ:
* મોક્ષને અનુકૂળ આદ્ય ભૂમિકાનો પણ ભવવૈરાગ્યાદિ ભાવ જ્યાં હોય તે તાત્ત્વિક યોગ.
** મોક્ષને અનુકૂળ ભવવૈરાગ્યાદિ ભાવ લેશ પણ ન હોય તેવી યોગની આચરણા તે અતાત્ત્વિક યોગ.II૧૩/
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
