________________
૩૨
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૧ જોડતો સાધક યોગી ક્ષયોપશમભાવના ધર્મોનો ત્યાગ કરવાનું કારણ બને એવા સામર્થ્યયોગને પ્રાપ્ત કરે છે.
આ સામર્થ્યયોગ ઉત્કૃષ્ટ યોગ છે, કેમ કે પૂર્વનો શાસ્ત્રવચનાનુસાર સેવાતો યોગ ઔદયિકભાવના ધર્મોનો ત્યાગ કરીને ક્ષાયોપથમિકભાવના ધર્મોને પ્રગટ કરે છે, અને સામર્થ્યયોગ ક્ષયોપશમભાવના ધર્મોનો ત્યાગ કરીને ક્ષાયિકભાવના ધર્મોને પ્રાપ્ત કરાવે છે, માટે ઉત્કૃષ્ટ યોગ છે. ll૧ના અવતરણિકા -
શ્લોક-૭માં પ્રાતિજજ્ઞાનગણ્ય સામર્થ્યયોગ છે એમ બતાવ્યું અને તે પ્રાતિભજ્ઞાન કેવલજ્ઞાનની પૂર્વે અરુણોદય જેવું છે, તે યુક્તિથી શ્લોક-૮માં બતાવ્યું. આ પ્રાતિજ્ઞાનને પાતંજલાદિ ઋતંભરા આદિ શબ્દોથી કહે છે, તે શ્લોક-૯માં બતાવ્યું અને આ ઋતંભરા પ્રજ્ઞા સામર્થ્યયોગની ગમક છે, તે વાત વ્યાસ ઋષિના કથનથી શ્લોક-૧૦માં બતાવી. હવે તે સામર્થ્યયોગ બે પ્રકારનો છે. તે બતાવવા અર્થે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – શ્લોક :
द्विधाऽयं धर्मसंन्यासयोगसंन्याससज्ञितः ।
क्षायोपशमिका धर्मा योगाः कायादिकर्म तु ।।११।। અન્વયાર્થ:ધર્મસંન્યાસયો સંન્યાસજ્ઞતઃ=ધર્મસંન્યાસ અને યોગસંન્યાસ સંજ્ઞાવાળો =આ=સામર્થ્યયોગ, દિવા=બે પ્રકારનો છે. ધર્મસંન્યાસ નામના પ્રથમ સામર્મયોગમાં ધર્મોનો ત્યાગ થાય છે અને યોગસંન્યાસ નામના બીજા સૌમર્મયોગમાં યોગોનો ત્યાગ થાય છે. તેથી તે ધર્મોનું અને યોગોનું સ્વરૂપ શ્લોકના ઉત્તરાર્ધથી ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે –
લાયોપશમા ઘર્મા =ક્ષાયોપશમિક ધર્મો છે, તુ યાદિ ચો:=વળી કાયાદિકર્મ યોગો છે. II૧૧II
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
