________________
૩૪
યોગવિવેકદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૧ ભાવાર્થ :
જીવના સ્વપરાક્રમથી મોક્ષને અનુકૂળ પ્રગટ થનારો સામર્થ્યયોગ નામનો વ્યાપાર (૧) ધર્મસંન્યાસ સંજ્ઞાવાળો અને (૨) યોગસંન્યાસ સંજ્ઞાવાળો એમ બે પ્રકારનો છે.
(૧) ધર્મસંન્યાસસંજ્ઞિત સામર્થ્યયોગનું સ્વરૂપ - મોક્ષને અનુકૂળ ક્ષયોપશમભાવના ક્ષમાદિ ધર્મો, તે ધર્મોનો ત્યાગ કરીને તે જીવ પોતાના મૂળ સ્વભાવરૂપ સાયિકભાવના ક્ષમાદિ ગુણો ધર્મો જેનાથી પ્રગટ કરે છે, તે ધર્મસંન્યાસ નામનો સામર્થ્યયોગ છે.
(૨) યોગસંન્યાસસંજ્ઞિત સામર્થ્યયોગનું સ્વરૂપ :- કાયાદિની ક્રિયાઓ= કાયોત્સર્ગકરણાદિ વ્યાપારો, તે યોગો છે, અને તે કાયાદિ ક્રિયાઓનો ત્યાગ બીજા યોગસંન્યાસ નામના સામર્થ્યયોગમાં થાય છે. આ યોગમાં જીવ કર્મબંધના કારણભૂત યોગ વગરનો થાય છે, જે જીવની શૈલેશી અવસ્થા છે. આ શૈલેશી અવસ્થાની પ્રાપ્તિરૂપ બીજો સામર્થ્યયોગ છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે સામર્થ્યયોગની પ્રાપ્તિ પૂર્વે યોગીઓ શાસ્ત્રવચનાનુસાર ક્ષયોપશમભાવના ક્ષમાદિ ભાવોને પ્રગટ કરવા અર્થે અને પ્રગટ થયેલા ક્ષયોપશમભાવના ક્ષમાદિ ગુણોને ભાવોને, અતિશય કરવા અર્થે યત્ન કરે છે. તેથી તેઓ રાગાદિના પ્રતિપક્ષનું ભાવન થાય તે રીતે સર્વ ઉચિત ક્રિયાઓ શાસ્ત્રવચનાનુસાર કરે છે માટે તે ક્રિયાઓથી રાગાદિના પ્રતિપક્ષભૂત ક્ષયોપશમભાવના ક્ષમાદિ ગુણો ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામે છે અને યોગીમાં સામર્થ્યયોગની શક્તિ આવે છે.
યોગીઓ જ્યારે સામર્થ્યયોગને પ્રાપ્ત કરે છે ત્યારે આત્માના શુદ્ધ સ્વરૂપને આવિર્ભાવ કરવા માટેનું સામર્થ્ય પ્રગટે છે, જે આઠમાં અપૂર્વકરણ ગુણસ્થાનકમાં પ્રગટ થાય છે, અને પ્રગટ થયેલા ધર્મસંન્યાસરૂપ સામર્થ્યયોગથી પૂર્વમાં પ્રાપ્ત થયેલા ક્ષયોપશમભાવરૂપ ધર્મોનો ત્યાગ કરવાનો પ્રારંભ થાય છે; પરંતુ આઠમા ગુણસ્થાનકમાં ક્ષાયિકભાવના ક્ષમાદિ ગુણો પ્રગટ થતા નથી. આમ છતાં આઠમા ગુણસ્થાનકથી પ્રગટ થયેલા સામર્થ્યયોગના બળથી નવમાં ગુણસ્થાનક આદિમાં ક્રમસર ક્ષયોપશમભાવના ક્ષમાદિ ગુણોનો ત્યાગ થાય છે અને જીવની પ્રકૃતિરૂપ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
